نشست تخصصی بررسی چالش‌های نشریات نابینایان و کم بینایان برگزار شد
خط بریل خطی است که 100 سال پیش وارد ایران شده و با الفبای فارسی مطابقت داده شده است
نشست تخصصی چالش‌های نشریات نابینایان و کم بینایان روز سه شنبه 15مرداد ماه با حضور مسئولان و دست‌اندرکاران نشریات ویژه نابینایان و کارشناسان این حوزه در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد.
به گزارش روابط‌عمومی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، در این نشست نسرین اطیابی، صاحب امتیاز و مدیر مسئول ماهنامه بشری؛ منصور شادکام، قائم مقام انجمن نابینایان ایران و دبیر کتاب‌های گویای نابینایان؛ سهیل معینی، مدیر مسئول روزنامه ایران سپید؛ حسین عبدالملکی، کارشناس حوزه ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی؛ سید مهدی‌صادقی نژاد، کارشناس آموزش و توانبخشی نابینایان و کم بینایان و فعال حوزه نشرحضور داشتند و به نقد و بررسی مسائل نشریات ویژه نابینایان و کم بینایان و مشکلات و محدودیت‌های آنان در دسترسی به اطلاعات پرداختند.
نسرین اطبایی، صاحب امتیاز و مدیر مسئول ماهنامه بشری در این نشست ضمن اشاره به ویژگی و ماهیت خط بریل و وجه تمایز آن از خطوط معمولی گفت: خط بریل خطی است که 100 سال پیش وارد ایران شده و با الفبای فارسی مطابقت داده شده است. این خط با 6 نقطه سر و کار دارد که ترکیبات متفاوت آن حروف را می‌سازد. بنابراین در نوع کاغذ، چاپ و مخاطب خاصی که دارد نیز تفاوت‌هایی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.
وی افزود: تعداد نابینایان و کم‌بینایان کشور حدود 500 تا 600 هزار نفر است که در مقایسه با جمعیت 80 میلیونی کشور رقم ناچیزی است. اما نوع کار در مطبوعات نابینایان با سایر مطبوعات تفاوت‌هایی اساسی دارد که لازم است به آن توجه شود.
وی با اشاره به تاریخچه انتشار اولین نشریه ویژه نابینایان در کشور گفت: 50 سال پیش اولین نشریه ویژه نابینایان به نام پیک روشندلان توسط دکتر خزائلی منتشر شد که روند انتشار آن منظم نبود و پیش از انقلاب اسلامی متوقف شد. پس از آن فصلنامه بصیر توسط سازمان بهزیستی در سال 1360 منتشر شد که انتشار آن موقت بود. اما از دهة 80 به بعد یعنی از زمان شکل‌گیری روزنامه ایران سپید، روند انتشار نشریه برای نابینایان سرعت گرفت و در اوایل دهه 80 ماهنامه بُشری، و در ابتدای دهه 90 اولین نشریه کودک برای نابینایان از وزارت ارشاد مجوز انتشار گرفتند. در حال حاضر نیز تنها نشریات موجود برای نابینایان، روزنامه ایران سپید، ماهنامه بُشری و بچه‌ها بُشری است.
مدیر مسئول ماهنامه بُشری در ادامه سخنان خود به بیان چالش‌های پیش روی نشریات نابینایان پرداخت و گفت: یکی از مشکلات عمده جامعه نابینایان کشور عدم دسترسی به منابع اطلاعاتی و نشریات تخصصی است زیرا تنها نشریاتی که برای آنها منتشر می‌شود نشریات عمومی هستند که فاقد اطلاعات لازم در زمینه‌های تخصصی هستند.
مسئله دیگر، عدم‌دسترسی نابینایان به همین تعداد اندک نشریات است. زیرا نشریاتی که برای نابینایان منتشر می‌شوند به دلیل هزینه‌های بالای چاپ و کاغذ گرانقیمت هزینه‌بر بوده و سودآوری لازم را ندارند. بنابراین اکثر نشریاتی که منتشر می‌شوند متعلق به دولت و وابسته به حمایت های دولتی هستند.
حسین عبدالملکی، کارشناس حوزة ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی با اشاره به موضوع بحث خود با عنوان « نابینا، رسانه و چرخه سیاستی» در این نشست گفت: این موضوع همه رسانه‌ها را شامل می‌شود و اگر بخواهیم صرفاً به نشریات ویژه بپردازیم،، دچار اشتباه خواهیم شد.
وی در چهار مرحله به بیان چرخه سیاستی نشریات پرداخت و گفت: در مرحله اول، یک چرخه سیاستی با دستور کار آغاز می‌شود که شامل انتخاب موضوع و مسئله است. در اینجا موضوع مورد بحث ما نشریات ویژه نابینایان و مشکلات پیش روی آنها است. در مرحله دوم، بر اساس مشکلات و مسائل تشخیص داده شده، به ارائه راهکار می‌پردازیم که در اینجا بسته‌ها و الگوهای سیاستی به‌عنوان یک راهکار برای برون‌رفت از مشکلات مطرح می‌شوند. مرحله سوم، اجرای تصمیمات و سیاست‌های انتخابی و مرحله چهارم نیز مرحله ارزیابی است که از اینجا دوباره به انتخاب موضوع می‌رسیم و این چرخه ادامه پیدا می‌کند. چرخة سیاستی با دو هدف اصلی صورت می‌گیرد در ابتدا مسائل آسیب‌شناسی می‌شوند سپس برای آنها راهکار ارائه می‌شود.
وی تأکید کرد: ما در جامعه نابینایان و بحث‌های مطالعاتی مربوط به آن دچار فقر اطلاعات و دانش نظری هستیم. هر انسانی دارای مجموعه‌ای از نیازهای اطلاعاتی است که باید برای او تأمین شود. چشم مهم‌ترین کانال دریافت اطلاعات است و فرد نابینا به دلیل محرومیت از این حس دچار فقر اطلاعاتی است. بنابراین باید با ضرورت بیشتری به تأمین نیازهای او پرداخت که یکی از این کانال‌ها رسانه‌های ویژه و رسانه‌های دسترس‌پذیر هستند. در صورتی که این رسانه‌ها نیز محدود شوند با مشکل حادتری مواجه خواهیم شدکه امکان دسترسی به اطلاعات را برای نابینایان سخت‌تر و محدوتر خواهد کرد. این موضوع نشان می‌دهد که باید نشریات ویژه نابینایان و دسترس‌پذیری آنها را بیشترمورد توجه قرار دهیم و از آنها حمایت کنیم.
عبدالملکی به بیان محدودیت‌ها و مشکلات نشریات بریل پرداخت و افزود: این مشکلات از ابعاد مختلف سیاستی، فنی، دانش کارشناسی، مالی و محدودیت‌های ذاتی خط بریل قابل نقد و بررسی است. از بُعد سیاستی باید گفت که تاکنون در این زمینه آمایشی صورت نگرفته و به لحاظ فنی نیز در تأمین کاغذ و دستگاه چاپ مشکلات و محدودیت‌هایی وجود دارد. همچنین دانش کارشناسی خط بریل رو به کاهش است و از بعد مالی این نشریات نیازمند رسیدگی و حمایت بیشتر هستند. حتی خط بریل دارای محدودیت‌هایی است که می‌تواند امکان دسترسی به اطلاعات را محدود سازد.
کارشناس حوزه ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی ضمن تشریح مسائل مربوط به نشریات ویژه نابینایان اظهار کرد: ما در زمینه رسانه‌های ویژه نابینایان فاقد نگاه سیاستی هستیم. اولین بعد نگاه سیاستی، جامعیت است. به‌عبارتی جامعه هدف باید دیده شود نیازها مورد توجه قرار گیرند و بر اساس آمایش اقدامات لازم صورت گیرد. در اینجا یا اصلاً اقدامی صورت نمی‌گیرد و یا اگر هم اقدامی شود مقطعی، سلیقه‌ای و بدون پشتوانه علمی و دانش نظری است. ما نیاز داریم بر اساس همین چرخه سیاستی و بر اساس همین مسئله‌شناسی، به یک بعد اجرایی برسیم و وزارت ارشاد باید در این موارد ورود کند.
منصور شادکام، قائم‌مقام انجمن نابینایان ایران و دبیر کتاب های گویای نابینایان در این نشست گفت: کتاب، رسانه، رادیو و تلویزیون و سایر وسایل اطلاعرسانی از ارکان اصلی فرهنگ در جامعه به‌شمار می‌روند که هر یک می‌توانند نقش مهمی را در اطلاعرسانی ایفا کنند. جامعه نابینایان نیز از این قاعده مستثنی نیستند و باید شرایطی فراهم کنیم تا نابینایان نیز بتوانند از این امکانات بهتر استفاده کنند. اما متأسفانه به‌نظر می‌رسد برنامه و هدف خاصی در خصوص دسترسی بهتر نابینایان به اطلاعات وجود نداشته و یا اگر هم باشد بدون کار کارشناسی است. به همین دلیل نشریات ویژه نابینایان بعد از مدتی فعالیت نمی‌توانند به کار خود ادامه دهند.
وی افزود: اگر نشریات ویژه نابینایان دارای ردیف بودجه باشند و هدفمند و اصولی برای آنها برنامه‌ریزی شود، این نشریات کمتر دچار آسیب خواهند شد. زیرا هرگونه محدودیت و بی‌توجهی به این نشریات موجب آسیب جدی به جامعه نابینایان خواهد شد. همچنین، وسایل مورد استفاده نشریات ویژه نابینایان مثل کاغذ بریل و دستگاه‌های چاپ بسیار گرانقیمت و هزینه‌بر هستند و عدم حمایت از آنها می‌تواند تعطیلی این نشریات را در پی داشته باشد.
دبیر کتاب‌های گویای نابینایان با اشاره به تحقیقی که در زمینه کتاب‌های گویای نابینایان در سال 1391 انجام شده است، گفت: بر اساس این پژوهش ما به این نتیجه رسیدیم که وضعیت کتاب برای افراد کودک، خردسال و نوجوانان نسبت به افراد بینا در کشور در حد صفر است. چون برنامه و هدف خاصی در مورد افراد کودک و خردسال وجود ندارد و هنوز نمی‌دانیم نیاز آنها چیست؟ در جامعه امروز ما هنوز مسئولین درک درستی از وضعیت افراد معلول، به‌خصوص نابینایان ندارند. بنابراین اگر بخواهیم نابینایان از فرصت برابر دسترسی به اطلاعات برخوردار باشند، باید برنامه داشته باشیم و در این مسیر از تجربیات افراد نابینا استفاده کنیم.
وی درمورد منابع اطلاعاتی کتابخانه گویا در کشور گفت: امروز نزدیک به 800 عنوان کتاب گویا در این کتابخانه موجود است و بیش از 120 عنوان کتاب به خط بریل در رده سنی کودک و نوجوان در این کتابخانه وجود دارد. کتابخانه گویا طرح بسیار موفقی است و توانسته در 6- 5 سال گذشته با دارا بودن 15 کتابخانه در کشور خدمات ارزشمندی را به نابینایان و کم‌بینایان ارائه دهد. امروزه حدود 36 هزار نفر در سال از این کتابخانه استفاده می‌کنند و اگر سایت مناسب‌سازی شود و نرم‌افزارها و چاپگرهای مناسب در اختیارشان قرار گیرد، خدمات بسیار خوبی در حوزه فرهنگ و کتابخوانی به نابینایان ارائه خواهد شد.
سید مهدی صادقی‌نژاد، کارشناس آموزش و توانبخشی نابینایان و کم‌بینایان و فعال حوزه نشر از دیگر سخنرانان این نشست تأکید کرد: جامعه نابینایان یک جامعه کیفی مستعد، با قابلیت‌ها، ظرفیت‌ها و توانایی‌هایی است که هر چه فرصت برایش فراهم شود، امکان اعتلا و بهره‌وری از آن برای ارائه خدمات بیشتر خواهد بود. بنابراین یکی از کارهایی که در این جلسات می‌توان انجام داد،ایجاد نگرش مثبت و تغییر رفتار در مردم و مسئولین نسبت به توانمندی‌ها و نیازهای جامعه نابینایان است.
وی افزود: من در تحقیقی که روی تحصیلات نابینایان انجام داده‌ام به این نتیجه رسیده‌ام که معدل تحصیلات عالیه در نابینایان و کم‌بینایان بالاتر از میزان تحصیلات آکادمیک در جامعه‌ی بینای کشور است. اگر یکی از ملاک‌ها را تحصیل بدانیم، این دانش در نابینایان بالاتر است و می‌توان از این دانش اندوخته در جای مناسب استفاده کرد و از توانایی آنها بهره برد.
وی با اشاره به مشکلات کم‌بینایان در کشور گفت: آن‌قدر که ما به نابینایان توجه داریم، نسبت به کم‌بینایان بی‌توجه هستیم و از آنها غفلت کرده‌ایم. باید توجه کرد که در همه گروه‌ها همیشه افراد بینابینی هستند که مشکل‌دارترین افراد هستند. کم‌بینایان نیازمند وسایل درشت‌کننده هستند تا کم‌بینایی آنان را اصلاح کند. در حوزه آموزش و رسانه این وسایل باید برای آنها تأمین شود و در اختیارشان قرار گیرد. زیرا در قرن دانش و اطلاعات ما با انبوه زیادی از اطلاعات مواجه هستیم و جامعه کم‌بینا مانند جامعه بینا نیاز به برخورداری از محتوای علم و اطلاعات دارد. بنابراین هر قدر در عرصه رسانه‌ها غیر از کتاب بیشتر تلاش کنیم، اطلاعات روزآمدتری را در اختیارشان قرار خواهیم داد.
سهیل معینی، مدیر مسئول روزنامه ایران سپید گفت: نابینایان تحصیلکرده‌ترین گروه معلولان کشور هستند و 40 درصد از دانشجویان معلول کشور را تشکیل می‌دهند. این واقعیت نشان دهنده سهم وسیع این گروه در عرصه دسترسی به اطلاعات است.
وی با اشاره به مفاد کنوانسیون جهانی حقوق معلولان اظهار کرد: این کنوانسیون بزرگ‌ترین معاهده بین المللی و حقوق بشری است که در 50 ماده حقوق معلولان را بررسی کرده است. بر اساس مفاد این کنوانسیون افراد معلول از تمام حقوق ابناء بشر برخوردار هستند و هیچ محدودیت جسمی و حسی نباید باعث محرومیت آنان از حقوق اساسی آنها شود. در این پیمان‌نامه بر حقوق برابر معلولان و حذف تمامی تبعیض‌ها تأکید شده است. به‌طوری که در ماده 24 کنوانسیون به حق برابری آموزش و در ماده 8 بر دسترسی افراد معلول به منابع اطلاعاتی تأکید شده است.
وی افزود: مشکل اصلی در اینجا فرمت و شکل دسترسی به اطلاعات است که می‌تواند تبعیض‌آمیز باشد. در مورد افراد نابینا و کم‌بینا اطلاعات باید به شکلی فرمت شوند که با عبور از محدودیت بینایی توسط فرد معلول احصاء شوند. این فرمت می‌تواند از طریق خط بریل و یا ابزارهای صوتی ایجاد شود که بسیار هزینه‌بر است و می‌تواند تبعیض‌آمیز باشد. زیرا تبدیل اطلاعات به اطلاعات قابل دسترسی افراد نابینا از لحاظ اقتصادی ملاحظاتی را در پی دارد که گاهی دولت‌ها از انجام آن سرباز می‌زنند.
مدیر مسئول روزنامه ایران سپید بیان کرد: در مقدمه این کنوانسیون تأکید شده که شکل‌های مختلف زبان و وسایل ارتباطی مورد احترام است و همه فرمت‌ها یک احترام دارند. مثلاً در مورد خط بریل گفته شده که خط بریل فرمت انتقال اطلاعات به فرد نابینا است و این خط همپای تمامی خطوطی که تا حالا توسط بشر اختراع شده دارای کرامت و ارزش است و در عمل باید رعایت شود. در این مقدمات تکالیفی برای دولت‌ها تعیین شده که بر اساس آن دولت‌ها باید هزینه‌های اضافی فرمت‌ها را پرداخت کنند و فرد معلول نباید این هزینه‌ها را بپردازد. این کنوانسیون در سال 1387 در ایران به تصویب رسیده و در حکم قوانین داخلی است. بنابراین دولت و مسئولان کشور در قبال اجرای این کنوانسیون و حقوق برابری شهروندی نابینایان کشور مسئول هستند.
معینی تأکید کرد: دسترسی به اطلاعات برای نابینایان یک حق است نه کالا، در نتیجه باید در آن سرمایه‌گذاری کرد. زمانی که وفق کنوانسیون و وفق کانون حمایت از حقوق معلولان تصویب شد، باید منابع اطلاعاتی با فرمت‌های مناسب و با قیمت اقتصادی مناسب در اختیار افراد نابینا و کم‌بینا قرار گیرد.
وی در ادامه افزود: دولت در سال 1394 لایحه‌ای را تصویب کرد که بر اساس ماده 11 این تصویب‌نامه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکلف شده حق مشخص افراد معلول به‌ویژه نابینایان را از بودجه ملی تولید منابع اطلاعاتی تأمین کند.
منبع: سایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 20 مرداد 1398
