فیلم ماجان: حذف فیزیکی معلولان
محمد نوری
دفتر فرهنگ معلولین، 3 دی 1399
در طول تاریخ، بعضی از والدین صاحب فرزند معلول به جای اهتمام به او، و رسیدگی به نیازهای درمانی و تربیتی فرزندشان، درصدد نابودی، قتل و خلاصه حذف او از زندگی‌شان بر می‌آمدند.
حذف بچه‌های دارای معلولین، شیوه‌های متعدد داشته و الآن هم بعضاً اجرا می‌شود: حبس در محلی و ندادن تغذیه لازم؛ رها کردن بچه در کوه‌ها یا در مساجد یا در دریاها یا در طویله حیوانات.
این شیوه‌های مذموم و وحشیانه و غیر انسانی در عرف همه جوامع مخالف انسانیت و قانون شناخته شده است. اما تا قبل ساخت و نمایش فیلم ماجان، این موضوع (حذف کودکان معلول) در قالب فیلم، نمایش داده نشده بود. و در ایران اولین بار است که این مسئله فیلم شده است.
عوامل سازنده
فیلم ماجان در سال 1395 روی پرده رفت و اکران شد. عوامل سازنده آن عبارت‌اند از:
کارگردان: رحمان سیفی آزاد
فیلم‌نامه نویس: لیلا ریحانی
تهیه‌کننده: محمدمهدی عسگرپور
بازیگران نقش اول: مهتاب کرامتی، فرهاد اصلانی، سیما تیرانداز
داستان فیلم
زن و شوهری(مهتاب کرامتی و فرهاد اصلانی)، زندگی متوسط به پایین دارند و دارای فرزند پسر معلول هستند. مرد خانه راننده کامیون است و علاوه بر فقر و مشکلات مختلفی که با آنها درگیر است، فرزند معلولشان هم بر مشکلات آنها افزوده است. این کودک فلج است و توان راه رفتن ندارد. هر بار شکست و عدم موفقیت هم به سراغ این خانواده آمد و روحیه و آرامش آنان را به مخاطره انداخته است.
پدر درصدد حذف این بچه است و درصدد است حداقل او را به آسایشگاهی بسپارند، اما مادر بسیار فرزندش را دوست می‌دارد و حاضر نیست او را از خانواده حذف کند. این موضوع همواره در خانواده بحث انگیز و موجب بگو مگو و تنش بوده است. روزی پدر و مادر همراه با فرزند معلولشان کنار دریا رفته و پدر فرزندش را بغل کرده و به دریا می‌آورد تا او را به آب انداخته و نابود کند. اما ناگهان از تصمیم غیر انسانی خود بازگشته و به ساحل باز می‌گردد و بچه را روی ماسه‌ها می‌خواباند.
مادر به سرعت و دوان دوان به سراغ پدر و بچه می‌آید و وقتی بچه را مشاهده می‌کند، فکر می‌کند او مرده است و شروع به گریه می‌کند اما با رؤیت حرکت کودک، متوجه زنده بودن او می‌شود و آرام می‌گیرد. با این صحنه، فیلم به پایان می‌رسد.
نقد و بررسی
کارگردان و مجریان این فیلم تلاش کرده‌اند، واقعیت‌ها و حقایق اجتماعی و فرهنگی درباره جامعه معلولان را معرفی کنند. مشاجرات و عدم آرامش در خانواده‌هایی که معلول دارند یک واقعیت مهم است. در این فیلم هم والدین دائماً بر سر نابودی یا نگهداری، سرپرستی یا واسپاری کودک معلولشان مشاجره و منازعه دارند. اما چند نکته در مورد این فیلم قابل تأمل است:
1ـ از کارشناسان امور معلولین در ساخت فیلم گویا استفاده نشده یا کمتر استفاده شده.
2ـ راهکار جایگزین حذف، برجسته نشده است. یعنی دائم مشکلات موجود در خانواده در صورت نگهداری فرزند معلول مطرح شده و برجسته شده است، اما گفته نشده در صورتی که این بچه نگهداری شود و تحت تعلیم و تربیت قرار گیرد و به مدارج عالی فرهنگی برسد چقدر شیرینی و حلاوت به خانواده می‌آورد. به هر حال فیلم رویه نگهداری و موقعیت کودک مطرح و بُلد نشده است.
3ـ صحنه پایانی فیلم، تن سپردن پدر و مادر کودک معلول به سرنوشت مقدر و محتوم خود است که همراه با ناراحتی هم می‌باشد. یعنی فیلم پایان امیدوار کننده ندارد.
4ـ این فیل در مجموع نشانگر این است که فرزند معلول فلاکت و بدبختی آور برای خانواده است. در صورتی که فرزندان معلول بسیاری بوده‌اند که شهرت، خوش‌نامی، موفقیت و رفاه برای خانواده‌شان به ارمغان آورده‌اند.
5ـ این فیلم نوعی یأس و عدم امیدواری را تزریق و ترویج می‌کند و معلولیت را همراه و همزاد افسردگی، ناراحتی، مأیوس بودن و ناخوشی می‌داند. در حالی که اولاً این‌گونه نتیجه‌گیری با واقعیت‌های موجود در جامعه معلولان تطابق ندارد، دوم اینکه معلولانی بوده‌اند که با رسیدن به مدارج عالی، عناصر مثبت را با خود آورده‌اند.
6ـ سکوت‌های بسیار در جریان تعاملات و رفتارهای خانواده، چهره عبوس و ناراحت پدر و مادر، پیام‌آور بدبختی آفرین و فلاکت‌زایی معلولان است. در صورتی که با بیان شیرین و امیدآفرین و بشاش بودن چهره‌ها می‌توانستند فیلمی بسازند که فقط بدبینی را ترویج نکند.
معنای ماجان
ماجان برگردان فارسی معجون است. نیز به معانی شیر مادر، تغذیه قوی، ماهگان یا مانند ماه، نام رودی در شاهرود هم آمده است. در این فیلم اسم مادر کودک معلول، ماجان است. احتمالاً ماجان به معنای مادر جان یا مامان جان است.
*.م.ن
