ازدواج در جامعه معلولان
محمد نوری (مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین)
5 بهمن 1402
کارشناسان امور معلولین در کشورهای مختلف، ازدواج را از جمله مسائل بغرنج و دشوار معلولان دانسته‌اند. از طرف دیگر ازدواج اهمیت بسیار در تکامل آدمی و رفع مشکلات روحی و روانی او دارد.
آدمی برای رهایی از تنهایی و دستیابی به سلامت اخلاقی و اجتماعی، ازدواج تنها راه علاج این مشکلات است. همچنین به منظور بقای نوع بشر، همزیستی زن و مرد لازم است. و درست‌ترین نوع این نزدیکی از طریق ازدواج ممکن است. در بین تمام نهادها، سازمان‌ها و تأسیسات اجتماعی خانواده نقش و اهمیت خاص و بسزایی دارد. هیچ جامعه‌ای نمی‌تواند ادعای سلامت کند مگر از خانواده‌هایی سالم برخوردار باشد. همچنین با ازدواج، غریزه جنسی افراد به طور منظم و سالم تأمین می‌شود؛ از فعالیت‌های متنوع جنسی و بیماری و اثرات ناشی از آن جلوگیری می‌گردد و بالاخره کانون آرام و سالمی برای تربیت فرزندان و نسل‌های بعدی است.
ویژگی‌های ازدواج معلولان
معلولین با توجه به محدودیت‌های زندگی خصوصی، شخصی و خانوادگی از ویژگی‌های خاص برخوردار بوده و برای موارد مختلف زندگی اعم از آموزش، اشتغال، همسر گزینی به شیوه‌های خاص متوسل می‌شوند به نظر می‌رسد که متغیر سن و جنس در ازدواج معلول مؤثر می‌باشد و ظاهراً ازدواج مرد معلول با زن معلول رایج‌تر می‌باشد. زیرا بسیاری از خانواده‌ها کمتر حاضرند که فرد معمولی همسر فرزند سالم آنها باشد. مرد معلول از امکانات انتخاب بیشتری نسبت به زن معلول برخوردار بوده است و می‌تواند از میان افراد سالم یا معلول همسر خود را انتخاب نماید. اما برای زن معلول محدودیت بیشتری وجود دارد، ضمناً ازدواج مرد معلول با زن سالم در صورتی میسر می‌شود که او دارای ویژگی‌هایی از قبیل، سن بالا، خانواده با وضعیت اقتصادی پایین و نیز نازیبایی باشد. بین معلول مادرزادی و معلول غیر مادرزادی از لحاظ موفقیت در انتخاب همسر تفاوت دیده می‌شود و به نظر می‌رسد که مشکل معلول مادرزادی در همسر گزینی و ازدواج به مراتب بیشتر از معلول غیر مادرزادی باشد، زیرا احتمال ارثی بودن معلولیت در اثرگذاری آن بر روی فرزندان وجود دارد. در تحقیقات انجام شده در زمینه بررسی شیوه‌های همسرگزینی معلولین نتایج به دست آمده بیانگر این حقیقت است که متغیرهای بسیار زیادی در امر ازدواج تأثیر می‌گذارند و گاه به عنوان عواملی بازدارنده ایفای نقش می‌کنند آمار نشان می‌دهد که حدود ۴۵% از افراد جامعه بر اهمیت تأثیرگذاری معلولیت در امر ازدواج واقف هستند. به نظر می‌رسد که در میان انواع معلولیت، ناشنوایان شانس بیشتری برای تشکیل خانواده را داشته باشند.
فرد معلول مانند هر انسانی در روی کره زمین زندگی می‌کند و نیازهای جسمانی و روانی ویژه‌ای دارد این نیازها باید از طریق طبیعی ارضاء شوند و از سوی دیگر آنها به علت از دست دادن آلت و وسایل ارضاء نیازها بایستی مورد بررسی قرار گیرند. از نیازهای اولیه و اصلی در تمامی انسان‌ها نیاز به ازدواج و تشکیل خانواده است. معلولین به سبب وضعیت حساس روحی و جسمانی ناشی از نقص در بدن و ذهن و بازتاب‌های اجتماعی منشعب از آن بیشتر از هر قشری به تعلق داشتن و آرام گرفتن در محیط خانوادگی که خود پایه‌گذار آن باشند احتیاج دارند. این مسئله از گوشه‌گیری و انزوای معلولین و ابتلا آنها به افسردگی و ناراحتی‌ها و اختلالات روانی گوناگون جلوگیری کرده و آنها را به سوی استقلال و گام نهادن در مسیری که انسان‌های سالم هراس کمتری نسبت به معلولین برای گام نهادن در آن دارند رهنمون می‌شود. معلولیت در اشکال مختلف به عنوان عاملی بازدارنده موجب محرومیت‌های اجباری و گوناگون می‌گردد، معلولین با توجه به محدودیت‌های زندگی خصوصی شخصی و خانوادگی از مشخصه‌های خاصی برخوردارند و برای موارد مختلف زندگی اعم از آموزش اشتغال و به ویژه همسر گزینی او تشکیل خانواده به شیوه‌های خاص متوسل می‌شوند معلولین نیز مانند سایر اقشار جامعه به حمایت‌های قانونی در همه ابعاد زندگی و تشکیل خانواده نیاز دارند که باید پیش از پیش از سوی جامعه و مسئولین در نظر گرفته شود. ایجاد مراکز مشاوره و ازدواج، خانواده و ژنتیک ویژه معلولین بخصوص برای مشاوره در انتخاب همسر مورد درخواست اکثریت معلولین می‌باشد که لازمه آن برنامه‌ریزی صحیح و همه جانبه از سوی دولت می‌باشد ایجاد امکانات اقتصادی از قبیل فراهم سازی فرصت‌های شغلی برای معلولین جهت کسب درآمد و نیز کمک در امر تهیه مسکن به منظور ازدواج و تشکیل خانواده از ضروریات برای گروه‌های مختلف معلولین با توجه به ظرفیت‌های آنان می‌باشد. در زمینه ایجاد امکانات اجتماعی اهمیت دادن و توجه بیشتر به فرصت‌های اجتماعی معلولین به ویژه از طریق انجمن و کانون‌های ویژه معلولین که در محل مناسب آشنایی آنان می‌باشد دارای اهمیت است. این امر به درجه پذیرش و میزان حمایت از سوی ارگان‌های ذیصلاح بستگی دارد که لزوم توجه و حمایت بیشتر را ایجاب می‌نماید.
مشکلات و موانع
ایجاد فرصت‌های آموزشی مناسب برای معلولین می‌تواند راهگشای بسیاری از مشکلات معلولین در امر انتخاب همسر باشد. عموماً زندگی زناشویی که دو انسان با طرز فکرهای مختلف و ابعاد تربیتی گوناگون سازمان یافته است دارای مشکلاتی می‌باشد که هر زوج جوان با کمک هم این تضادها را حل کرده و زندگی بی‌دغدغه‌ای را بنا می‌نهد. در مورد وضعیت تأهل و مشکلات زناشویی معلولان به سبب بحران‌های روحی و وضعیت حساس تراشان با زندگی زناشویی افراد عادی تفاوت قابل ملاحظه‌ای دیده می‌شود که برای از بین بردن این‌گونه مشکلات باید آموزش‌هایی برای آگاهی طرفین و سازگاری آنها وجود داشته باشد و مراکز مشاوره خانوادگی و مددکاری در این زمینه می‌توانند خدمات زیادی را ارائه دهند از جمله مشکلات زناشویی در زندگی معلولین که نیاز به تأمل و برنامه‌ریزی‌های بنیادی برای حل آنها را فرا می‌سازد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- عدم شناخت اولیه و تفاهم لازم در فلسفه ازدواج.
۲- وابستگی معلولین به خانواده و عدم تحصیل، استقلال و خودکفایی.
3ـ دخالت‌های دیگران در روابط خانوادگی خصوصاً حرف‌شنوی‌های بی‌مورد از خانواده توسط معلولين.
۴ ـ توقعات نامعقول در برخی معلولین و عدم هم سویی و همیاری از جانب همسر معلول در بعضی موارد در مورد توقعات به جای معلول.
5ـ عدم استقلال مالی و وضعیت اقتصادی نامطلوب.
۶ – بیکاری و عدم دستیابی به شغل مناسب با توجه به نوع معلولیت و توانمندی شغلی.
7ـ اثرات عوامل خارجی، برخورد اجتماع با معلولین و تأثیرات انزواطلبی و دوری از اجتماعی شدن و در نهایت خانه‌نشینی.
8ـ سوءظن و بدبینی به خاطر ناتوانی جنسی به همسر.
معلولین در انتخاب همسر و روند زندگی زناشویی با مشکلات گوناگون دیگری نیز روبرو می‌شوند به ویژه وقتی با افراد سالم ازدواج می‌کنند، برای درک و تفاهم مناسب سعی و تلاش بسیار زیادی را باید انجام دهند. و ضروری است که این امر در مسیر علمی و آگاهانه هدایت شود.
نقش و جایگاه سازمان بهزیستی
سازمان بهزیستی برای رفع مشکلات و گسترش ازدواج معلولان برنامه‌ریزی جدیدی در زمینه ازدواج معلولین و رفع مشکلات آنان در نظر گرفته است و کانون تخصصی به نام کودکان پیوند و تحکیم خانواده معلولین در نظر گرفته است که به تازگی مورد تصویب قرار گرفته و مراحل اجرایی خود را می‌گذراند، هدف عمده این سازمان ازدواج تخصصی معلولین می‌باشد با این هدف که زمینه‌ای برای آشنایی و مشاوره‌های تخصصی برای معلولین فراهم آورده و با صلاح دید مشاوران و افراد متخصص معلولین را که در صورت ازدواج با مشکلات کمتری در زندگی زناشویی روبرو خواهد شد به هم معرفی می‌کنند. با وجود مشکلات و مسائل مطرح شده در زمینه ازدواج معلولین و با توجه به اینکه این قشر حق برخورداری از تمام امکانات مخصوص افراد سالم را دارا می‌باشند ضرورت پرداختن به مسئله این گروه به خصوص در زمینه ازدواج که عامل بسیار تعیین کننده در سلامت روحی و اجتماعی معلولین می‌باشد دیده می‌شود و می‌توان همان گونه که در ابتدای بخش اشاره شد به جهت دادن و پرورش انگیزه معلولین که عامل تعیین کننده می‌باشند زندگی معلولین را در ابعاد مختلف اجتماعی، روحی و خانوادگی گسترش و بهبود بخشید.
جمع‌بندی
معلولین با توجه به محدودیت‌های زندگی خصوصی، شخصی، و خانوادگی از ویژگی‌های خاصی برخوردار بوده و برای موارد مختلف زندگی اعم از آموزش اشتغال و همسرگزینی به شیوه‌های خاصی متوسل می‌شوند به نظر می‌رسد که متغیر سن و جنس در ازدواج معلول مؤثر می‌باشد و معمولاً چنین به نظر می‌رسد که آقایان معلول شانس بیشتری نسبت به زنان معلول برای ازدواج را دارا می‌باشند البته معلول به افرادی نیز گفته می‌شود که مجموعه‌ای از نواقص جسمی و ذهنی در زندگی آنها اثر سوء بر جای گذاشته و مانع از ادامه زندگی شخصی به صورت طبیعی می‌گردد و این افراد به دلیل عدم امکان زندگی مستقل از نظر شخصی و اجتماعی نیازمند توانبخشی و کمک دیگران می‌باشند. افرادی از قبیل نابینایان ناشنوایان و معلولان جسمی ـ حرکتی با توجه به این امر که افراد معلول نیز باید مانند سایر افراد عادی زندگی کنند سازمان ملل متحد درباره حقوق معلولین اعلامیه‌ای را به این طریق به تصویب می‌رساند معلولین باید از تمامی حقوقی که شامل حال افراد عادی می‌شود برخوردار شوند در اعطای این حقوق به معلولین نباید هیچ گونه استثناء و تمایز و تبعیض بر پایه نژاد، رنگ، جنسیت، زبان، مذهب عقاید سیاسی و غیره آن ملیت و پایه اجتماعی میزان ثروت، وضع تولد با هر وضع دیگری که به خود معلول یا به خانواده‌اش مربوط می‌شود وجود داشته باشد و حفظ حیثیت انسانی معلولین حق ذاتی آنهاست معلولین نیز صرف نظر از علت کیفیت نقص و ناتوانی‌شان، دارای همان حقوق انسانی هستند که سایر هموطنان هم‌سنشان از آنها برخورداری از یک زندگی دلپذیر و حتی‌المقدور عادی در رأس این حقوق قرار دارد و معلولین دارای همان حقوق مدنی و سیاسی هستند که انسان‌های دیگر از آنها برخوردارند. و یکی از بزرگترین این حقوق ازدواج می‌باشد زیرا ازدواج انسان را به تکامل می‌رساند و سلامت روانی افراد را مسیر می‌سازد و نیازهای عاطفی و جسمی انسان را ارضاء می‌نماید.
مأخذ
عوامل ایجاد معلولیت جسمی و مشکلات اجتماعی معلولین، محمد مرادی، تهران، فرزانگان دانشگاه، 1401، ص 89-97.
*.م.ن
