نمایشگاه و بازارچه خیریه رعد فاطمیه قم
جواد حائری
پنجشنبه ۱۰ اسفند ۱۳۹۶ ساعت ۱۹ به نمایشگاهی که در محل مجتمع رعد فاطمیه قم بر پا بود رفتیم. خانواده از نوجوانان و خانم همراهان بود و می‌خواستیم از نظرات و عکس‌العمل آنها هم مطلع شویم.
این نمایشگاه و فروشگاه شامل مواد غذایی، لوازم ارزان قیمت منزل، پوشاک زنانه و بچه‌گانه و وسایل آرایشی و تجهیزات تزئینی خانه بود. سبک چینش مثل بازارچه‌های خیریه داشت؛ لذا معلولین در کنار افراد عادی حضور داشتند. از چند روز قبل برای این نمایشگاه تبلیغ و پوستری منتشر شده بود:
هم زمان در همین تاریخ و به همین روش مجتمع نیکوکاری رعد در تهران، بازارچه‌ای برگزار می‌کند. پوستر رعد تهران گویای تشابهات بسیار رعد فاطمیه قم و رعد تهران است:
البته نمایشگاه رعد تهران با پشتیبانی بیشتر و قوی‌تر و نیز با طراحی زیباتر به میدان آمده بود.
حدود یک ساعتی که غرفه‌ها دیده و با غرفه‌داران صحبت شد نکات زیر برایم مطرح شد و به ذهنم آمد؛ با خود فکر کردم این نکات را با همه معلولان، مدیران تشکل‌ها و همه افرادی که به‌گونه‌ای با امور معلولان در ارتباط‌اند به ویژه سازمان بهزیستی در میان بگذارم و از راهنمایی‌ها و نظرات آنها بهره‌مند گردم.
۱ـ چند سال است رعد فاطمیه با برگزاری نمایشگاه، بازارچه و گل‌ریزان چنین گردهمایی‌هایی را برگزار می‌کند. همواره این سؤال در ذهنم بوده که این‌گونه اقدامات چه تأثیرهایی و چه پیامدهایی برای معلولان دارد؟ آیا رفاه، اشتغال، کسب و کار و درآمدزایی معلولان را تا حدی سامان‌دهی می‌کند؟
حتماً مسئولین و مدیران رعد فاطمیه برای خودشان توجیه دارند و استدلالی برای دفاع از این اقدام مطرح می‌کنند. البته من با آنها در این زمینه حرف نزده‌ام. ولی دوست دارم مصاحبه‌ای با جناب دیباجی یا آقای جعفری داشته باشم و واقعاً اگر پیامدی مثبت و سازنده در نظر دارند با جدیت از آن دفاع کنیم.
اما سؤالی در طی سال‌ها در ذهنم بود اکنون مطرح می‌کنم و امیدوارم پاسخی برای آن بشنوم. ریاست و مدیریت محترم رعد به چه شیوه به نتیجه رسیده‌اند این اقدام مفید و سودمند است؟ آیا از معلولین نظرسنجی کرده‌اند؟ آیا پرسشنامه منتشر کرده و در جمع‌بندی آن به این جمع‌بندی رسیده‌اند؟ آیا اتاق فکری از نخبگان تشکیل داده و آنان چنین توصیه‌ای نموده‌اند؟
گاه شاهد هستیم، بدون بررسی‌های کارشناسانه و علمی و با کپی‌برداری از فعالیت دیگران، یک نوع فعالیت رواج پیدا می‌کند و می‌بینیم ظرف چند سال همه نمایشگاه و بازارچه غذا و لباس برگزار می‌کنند. و بعد از چند سال تب آن فروکش می‌کند و تعطیل می‌شود یا بسیار کم می‌گردد. اگر کاری بر مبنای ضوابط علمی شروع شود، سال‌ها و گاه قرن‌ها تداوم می‌یابد و هر سال عیوب احتمالی آن برطرف و کامل‌تر می‌گردد.
۲ـ در پوستر این نمایشگاه چنین نوشته شده است:
تمام درآمدهای بازارچه به نفع آموزش و توانبخشی توان‌یابان رعد هزینه خواهد شد، این جمله به این معنا است که این فعالیت به عنوان یک اقدام اقتصادی دارای توجیه اقتصادی است و تمام درآمد آن برای دو هدف آموزش و توانبخشی معلولان خود رعد هزینه می‌شود. یعنی اگر ده میلیون سودآوری داشته باشد، این مبلغ تماماً مصرف آموزش و توانبخشی رعد می‌شود.
البته نگفته کدام رعد، یعنی این مبلغ خرج رعد تهران هم می‌شود یا ویژه و مخصوص رعد قم است؟
اما سال گذشته و دو سال گذشته هم همین نکته مطرح بود و با توجه به اعتمادی که به مسئولین رعد هست حتماً آنان آنچه کسب درآمد شده را مصرف امور معهود و امور قول داده شده کرده‌اند. ولی همه معلولین و خانواده‌ها و مردم توقع دارند فهرست و بیلان خرج‌ها و دخل‌ها را سالانه منتشر کنند. درست همان کاری که رعد تهران انجام می‌دهد و هر سال در یک بروشور درآمدها و مخارج را می‌آورد.
قابل توجه ریاست محترم رعد فاطمیه، مردم حق دارند بدانند و ما مسئولین خیریه‌ها هم باید با راستی و صداقت پاسخگو باشیم و شفاف به پرسش‌های آنان جواب دهیم. اما طی سال‌های گذشته فهرست و بیلانی از رعد فاطمیه ندیده‌ام نه به صورت کاغذی و نه روی سایت و شبکه اجتماعی بیلان و کارنامه منتشر شده ندیده‌ام.
حدود چهار ماه گذشته رعد فاطمیه گل‌ریزانی در مجتمع آفتاب قم برگزار کرد و گفته شد حدود سیصد میلیون تومان وجوه دریافتی بود. چند نفر از معلولین که در نزدیک من نشسته بودند بحث می‌کردند که چرا رعد کارنامه مالی‌اش را منتشر نمی‌کند؟ و چرا کارنامه خود را در سال‌های گذشته هم منتشر نکرده است؟
۳ـ رعد فاطمیه قم بزرگ‌ترین ساختمان و مجهزترین ساختمان را دارد. اگر حداقل دو میلیارد ساختمان و تجهیزات داشته باشد، باید بازارچه‌ای برگزار کند که سوددهی آن به اندازه‌ای متناسب، چنین سرمایه‌هایی باشد. از این‌رو توقع هست مسئولین رعد بازارچه‌هایی پیشرفته‌تر برگزار کنند و سال به سال بر رونق آن افزوده شود.
۴ـ موضوع دیگر حیثیت و حرمت معلولان است، آیا درست است به هر شیوه و با توسل به هر نوع روشی برای آنان درآمدزایی شود؟
معلولان بعضاً استاد دانشگاه، معلم، مشاور و وکیل‌اند، بعضی از آنها شرکت‌های بزرگ تجاری دارند و البته بعضی هم زندگی متوسط و درصدی زندگی پایین دارند و نیازمند مساعدت می‌باشند. اما تحقیر آنان و به اسم نیاز داشتن و ضرورت کمک به آنها، البسه و وسایل درجه نازل را به نمایش گذاشتن و با اصرار از مردم خواستن تا به جای قیمت واقعی، مبالغی را اضافه پرداخت کنند، آیا صحیح است؟ اگر همین شیوه در مورد افراد دیگر اجرا گردد، ناراحت نمی‌شوند؟ بله شیوه درست آن است که بازارچه‌ای در محل‌های شلوغ شهر مثلاً در پارک دایر شود و معلولین تولیدات خود را عرضه کنند و اجاره‌ای از آنها گرفته نشود. همان روشی که به اسم «توان چرم» توسط رعد در پارکینگ طبقاتی اجرا شده، بسیار پسندیده و نیکو است. برای این اقدام، باید مسئولین رعد را تحسین کرد.
به نظر می‌رسد تکدی‌گری‌های مدرن و به شیوه‌های جدید تفاوتی با تکدی‌گری‌های سابق ندارد و هر دو مذموم است. یعنی هر روشی که بخواهد با «سؤال» و «اصرار» مبلغ‌ها یا کالاهایی را برای رفع نیازهای یک قشر به دست آورد مذموم است. شکل آن هرگونه می‌خواهد باشد.
۵ـ نکته بسیار مهم دیگر این است که در اقداماتی که رعد فاطمیه برگزار می‌کند؛ البته به پیروی از مجتمع رعد تهران، توجه و اهتمام به خود جامعه هدف ندارد و تشکل‌های مردمی ویژه معلولان را به همکاری و مشارکت دعوت نمی‌نماید.
اگر نمایشگاه و بازارچه برای معلولین برگزار می‌شود و هدف معلولین‌اند، لازم است تشکل‌های معلولین حضور داشته باشند؛ در برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها نظرشان و طرحشان گرفته و لحاظ شود و در اجرا هم به آنان جا و مجال داده شود.
امّا لوگوهایی که پایین پوستر این نمایشگاه آمده، هیچکدام متعلق به معلولین نیست بلکه منسوب به کسب و کارها یا نهادهای زیر است:
پیتزای دلفین، تهویه کوهستان، عارفی مقدم، باران، بهزیستی و شهرداری.
چینش این نمادها و آرام‌ها نوعی احساس منفی به «جامعه هدف» القاء می‌کند؛ چون افراد داری معلولیت، وقتی می‌بینند، به آنها توجه نشده، احساس یأس و سرخوردگی می‌کنند و خواهند گفت، این برنامه به اسم معلول ولی در واقع دیگرانی چون غذا فروشی‌های پر سود و سرمایه‌دار حضور دارند.
اگر می‌خواهیم معلولان را رشد و ارتقا دهیم تا مستقل روی پای خود بایستند، لازم است در پوستر اسم آنها، حتی نام نخبگان دارای معلولیت و نام کسب و کارهای آنها ذکر شود.
۶ـ این نمایشگاه در راهرویی باریک و تنگ و کوچک بر پا شده، در حالی که رعد چند سالن بزرگ دارد. همچنین ورودی و در مسیر از داخل شهر تا رعد و نیز در محل‌های که زائران زیاد به ویژه زائران خارجی حضور دارند نیاز به تبلیغ دارد. حتی ورودی مؤسسه رعد، لامپ و یک ریسه لامپ و پوستر و بنر نداشت و معلوم نبود چنین مراسمی بر پا است.
۷ـ در برنامه‌هایی که به نام برنامه‌های شاد و متنوع در پوستر از آنها یاد شده، جایی از برنامه‌های فرهنگ‌ساز و برنامه‌های جذابی که می‌تواند معنویت معلولین را ارتقا بخشد، خبری نیست. با اینکه ده‌ها برنامه جذاب و مؤثر می‌توان اجرا نمود. برنامه‌هایی که در ضمن اینکه شادی آفرین و مفرح است می‌تواند نکاتی را به دانش و تجربه آنان بیفزاید و مهارت‌های آنان را گسترش دهد.
۸ـ آحاد جامعه هدف لازم است به میدان آمده و در شبکه اجتماعی، سایت‌های اینترنتی، آراء و نظرات خود را درباره چنین رخدادهایی مطرح کنند؛ به مسئولین دولتی و مدیران تشکل‌های مردمی بگویند چه نیازهایی دارند، چه می‌خواهند، و چه چیزهایی نمی‌خواهند؟ و با جدیت خواهان شفافیت در دخل و خرج‌ها باشند. تعجب اینکه چرا خود معلولین درباره چنین نمایشگاه‌هایی در گروه‌ها چیزی منتشر نمی‌کنند؟ معلولین بدانند تا وقتی به میدان نیایند و با اخلاق و دانش پرسشگری را رواج ندهند، امیدی به اصلاح امورشان نیست.
البته NGOها باید متوجه باشند که سکوت و عدم مشارکت معلولان و فقدان فعالیت آن، نشانه خوبی نیست؛ برعکس نشانه این است که مؤسسه‌ها کارشان را خوب انجام نداده‌اند و نتوانسته‌اند معلولین را به میدان آورند.
در پایان
مرحوم حاج غلامرضا امجدی که بنیان خیریه رعد فاطمیه قم را در زمینی به متراژ سه هزار متر مربع گذاشت و همه معلولین قدرشناس آن مرحوم و فرزندان وظیفه‌شناس آن مرحوم‌اند، اما لازم است از این امکانات بیش از این بهره‌برداری و استفاده شود. NGOهایی هست که در یکصد متر مربع ده‌ها برابر بیشتر از این رعد کار می‌کنند.
مسلماً تمام حرکات و فعالیت‌های NGOها و رعدها ثبت می‌شود و کارنامه همگان در دهه‌های آینده در منظر مردم و نخبگان جامعه است و درباره همه قضاوت خواهند کرد.
آقای دیباجی از خیرین این مرکز چندی است با ورود بیشتر به رعد فاطمیه قم، این تشکیلات را فعال‌تر نموده و لازم است از زحمات ایشان تشکر شود. امید است مدیریت جدید بتواند رعد را به یک NGO نمونه و پویا در سراسر ایران تبدیل کند. مطلبی که در این گزارش بیان شده فقط از سَر خیرخواهی است متأسفانه روحیه ما ایرانیان به گونه‌ای است که هر کس نقد سازنده داشته باشد و برای اصلاح امور تلاش نماید، از چشم‌ها می‌افتد ولی هر کس تحسین و تملق و چاپلوسی کند، او را دوست خود می‌دانند و به او امکانات می‌دهند. اما تجربه نشان داده تملق‌گوها و چاپلوس‌ها، بیشتر از هر کس تخریب کننده هستند.
مدیران محترم رعد را به فرمایشات حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام توجه می‌دهم که در عهدنامه مالک اشتر فرمود:
احتمل الُخَرق منهم والعِیّ
مالک اشتر به هنگام رفتن به مصر و قبول استانداری مصر بود و امام عهدنامه‌ای یا اساسنامه‌ای نوشت و به او داد تا بر اساس مفاد آن عمل کند. در یک جای آن می‌گوید مالک آستانه صبر و تحمل خود را بالا ببر و هنگامی که معلولی با تو به درشتی و انتقاد سخن گفت او را تحمل کن.
در جای دیگر این عهدنامه می‌فرماید:
نشست‌های آبرومند و سنگین برای آنها برپا کن و به هنگام مراجعه تو با نرم‌خویی آنان را با آغوش گرم پذیرا باش. اگر معلولی خواست با تو صحبت کند، هراس نداشته باشد.
امید است این گزارش انتقادی موجب تکدر خاطر نگردد، روحیه آقایان دیباجی و جعفری به گونه‌ای است که درصدد حل مشکلات معلولان‌اند و از نقد سازنده حتماً استقبال می‌کنند.
