راهنمای نشریات معلولیتی، اباذر نصر اصفهانی، انتشارات توانمندان و دفتر فرهنگ معلولین، ۱۳۹۷، ۲۴۰ ص.
ISBN: 978-622-6216-13-5 ؛ Magazines Guide of Disability
برگزیده شدن در اولین جشنواره ملی کاما (کتاب افراد معلول ایران)، 1398
موضوع:
معلولان – نشریات ادواری
انتشارات توانمندان
ناشر تخصصی معلولیت و معلولان
تلفن: ۰۲۵۳۲۹۱۳۴۵۲ (ساعت ۸ الی ۱۷) ؛ تلگرام: ۰۹۳۹۸۳۷۳۴۳۵
آدرس: قم، بلوار محمد امین، خیابان گلستان، کوچه۱۱، پلاک۴، دفتر فرهنگ معلولین
ایمیل: nori1363@gmail.com
پیشگفتار
مجله و نشریه به عنوان رسانه اطلاع‌رسانی و ابزار فرهنگ‌سازی تأثیر شگرف و اساسی بر افکار و رفتار قشرهای مختلف جامعه‌ها داشته است. این پدیده نو ظهور و مستحدث توانسته بر شتاب رخدادهای فرهنگی و مدنی بیفزاید و با انتقال تجارب و دستاوردهای علمی و مدنی، توسعه جامعه را به همه زمینه‌ها سرعت بخشد.
متصدیان امور معلولین و آحاد جامعه هدف در همه مناطق جهان از جمله در ایران دیرتر از دیگران به سراغ نشریه رفتند و با تأخیر از این ابزار در راه اصلاح امور اجتماعی و مدنی معلولین استفاده کرده‌اند؛ اما با ورود نشریه و روزنامه‌نگاری به جامعه معلولان، همواره این پدیده رو به پیشرفت بوده و هیچ‌گاه توقف نپذیرفته و ده‌ها نشریه تاکنون از طرف مراکز وابسته به معلولین منتشر شده است. البته حرفه روزنامه‌نگاری در جامعه هدف با فراز و نشیب‌های متنوع همراه بوده است. این نشریات آینه تمام نمای واقعیت‌ها و رخدادهای معلولیت و معلولان در جهان و نیز ایران هستند. از این‌رو درک و فهم مسائل و تاریخ تحولات این جامعه بستگی به مطالعه آنها دارد.
هم اکنون روزنامه‌نگاری و اهتمام به نشریه و تولید و انتشار نشریات کارآمد و جذاب و برخوردار از آرایه‌ها و زیبایی‌های هنری برای معلولین یک ضرورت حیاتی است. زیرا بدون نشریه نمی‌توان توانایی‌هایی و توانمندی‌های معلولان را معرفی کرد؛ بدون نشریه نمی‌توان واقعیت‌های جاری را به مدیران دولتی شناساند؛ بدون نشریه نمی‌توان مردم را با واقعیت‌ها و کمبودهای معلولان آشنا نمود و آنان را در جهت همکاری هماهنگ کرد؛ بدون نشریه نمی‌توان پیشرفت‌های دنیای مدرن را به خود معلولان معرفی کرد و از آنان خواست خلاقیت‌ها و ابتکارات خود را در جهت پیشرفت‌ها به کار گیرند.
ممکن است کسی بگوید با وجود اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، نشریه و مجله منسوخ شده و نیازی به آنها نیست. اما باید گفت سامانه‌های جدید مثل اینترنت معارض نشریات نیستند بلکه توسعه نشریات می‌باشند، زیرا اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و همه فعالیت‌های مدرن خود نوعی رسانه اطلاع‌رسانی هستند و کارکرد و نقش یک رسانه برای توسعه دانش ارتباطات و اطلاع‌رسانی را بر دوش دارند. دوم اینکه بسیاری از سامانه‌های جدید از محصولاتی مثل کتاب و مجله‌های کاغذی سنتی استفاده و تغذیه می‌کنند. در واقع بدون این منابع نمی‌توان اینترنت و سایت و شبکه و گروه کارآمد و مؤثر داشت.
اما تقویت و توسعه روزنامه‌نگاری و انتشار نشریات پیشرفته در جامعه معلولین هنوز هدفی است که نتوانسته‌ایم به آن برسیم؛ به همین دلیل هنوز نتوانسته‌ایم از این فناوری و دانش به نفع جامعه معلولان و رفع مشکلات آنها بهره ببریم. زیرا زیرساخت‌های آن مهیا نیست؛ و اطلاعات ما از مطبوعات معلولیتی ناقص است و هنوز تحلیل درست و جامع در اختیار نداریم.
دفتر فرهنگ معلولین در چند سال گذشته درصدد بوده مطبوعات ویژه معلولین که به نام مطبوعات معلولیتی مشهور شده‌اند را شناسایی، جمع‌آوری و اطلاع‌رسانی کند؛ تا دسترس‌پذیری آنها ممکن و آسان شود. از این‌رو از سال ۱۳۹۱ اقدام به جمع‌آوری لاشه نشریات، جمع‌آوری اطلاعات نشریاتی که قبلاً منتشر می‌شده و اکنون متوقف شده و گردآوری اطلاعات پیرامون حرفه روزنامه‌نگاری و نشر مطبوعات در جامعه معلولین اقدام کردیم. و کتاب حاضر بعد از حدود شش سال حاصل این تلاش‌ها است.
ویژگی‌های این کتاب: اما کتاب حاضر شامل اطلاعات نشریاتی است که از ابتدای چاپ و نشر مطبوعات در قالب فصلنامه، ماهنامه، هفته‌نامه و گاهنامه در ایران منتشر شده است. کتاب‌هایی که جمع‌آوری و تنظیم اطلاعات نشریات می‌پردازند، شناسنامه مطبوعات یا راهنمای نشریات می‌نامند. کتاب حاضر هم شناسنامه نگاری مطبوعات معلولیتی ایران است. البته اسم آن را راهنمای نشریات معلولیتی گذاشتیم تا گویاتر باشد.
فقط نشریات درباره معلولیت‌ها و معلولان معرفی شده‌اند. در واقع یک شاخه از دانش روزنامه‌نگاری به معلولین اختصاص دارد که اصطلاحاً آن را نشریات معلولیتی، روزنامه‌نگاری معلولیتی می‌نامند. دانش و حرفه روزنامه‌نگاری اسمی برای مجموعه اقدامات و تجارب و شیوه‌های فعال در تولید، مدیریت و انتشار سامانه‌های اطلاع‌رسانی است. البته فقط روزنامه در قلمرو آن نیست و همه نشریات و مطبوعات را شامل است.
شاخه‌های روزنامه‌نگاری نسبت به اصناف و علوم و حرفه‌ها متعدد و متنوع است مثل مطبوعات پزشکی یا روزنامه‌نگاری پزشکی، نشریات دانشجویی، نشریات آموزشی، روزنامه‌نگاری صنعتی، روزنامه‌نگاری کشاورزی، نشریات یا روزنامه‌نگاری یا مطبوعات معلولیتی هم یک شاخه از این‌گونه آثار است.
گاه به جای ترکیب‌های وصفی بالا (صفت و موصوف) از ترکیب اضافی (مضاف و مضاف الیه) استفاده شده است؛ مثل مطبوعات پزشکان، روزنامه‌نگاری دانشجویان؛ نیز در مورد معلولین؛ نشریات معلولان به کار رفته است. البته کارشناسان ترکیب وصفی را زیباتر و جامع‌تر می‌دانند چون بسامدی آن بیشتر است. ویژگی‌های دیگر این کتاب عبارت است از:
۱ـ این کتاب شامل اطلاعات همه نشریات اعم از کاغذی و الکترونیک است. نشریات کاغذی شامل نشریات به خط بریل هم می‌شود.
۲ـ هشتاد و نه عنوان نشریه شناسایی شده و در این کتاب معرفی شده است.
۳ـ نشریاتی معرفی شده‌اند که به اطلاعات آنها دسترسی داشتیم. یعنی اطلاعات آنها در اینترنت اطلاع‌رسانی شده و در دسترس بوده است. اما نشریاتی که در شهرهای دور و نزدیک منتشر می‌شده یا در سطح محدود توزیع می‌شده یا به صورت درون سازمانی بوده و برای عموم منتشر نمی‌شده؛ چون اطلاع‌رسانی درباره آنها نبوده، این‌گونه نشریات به دلیل عدم دسترسی و فقدان اطلاعات، در قلمرو هم نیامده‌اند.
همین جا از همه کسانی که در عرصه روزنامه‌نگاری معلولیتی فعال بوده و هستند، تقاضا می‌کنم، یک نسخه از کارشان با اطلاعات آن نشریه برای دفتر فرهنگ معلولین بفرستند. این دفتر با انجام اقدامات متعدد درباره هر نشریه مثل ثبت آن نشریه، اطلاع‌رسانی، نمایش در بانک اطلاعات، دسترس‌پذیر و مهم‌تر ضبط و ثبت هر نشریه را آسان می‌سازد.
به همین دلیل نشریات از خطر حذف و نسیان و کنار رفتن از گردونه فرهنگ، محفوظ می‌مانند. مهم‌تر اینکه موجب شود هر نشریه در سامانه‌های اطلاعات جهانی راه پیدا کند و در نظام‌های علمی جهانی ثبت شود.
محتوا و ساختار: این کتاب دارای دو فصل اصلی است. فصل اول شامل شناسنامه نشریات است. البته چکیده نشریات نیامده و قرار است چکیده‌ها جدا در یک کتاب مستقل منتشر شود.
برای هر نشریه، آیتم‌های مشخص و استانداردی هست که لزوماً باید تکمیل شود تا همه جوانب یک نشریه به خوبی معرفی گردد. اما اطلاعات برخی نشریات به طور کامل منتشر نشده و حتی در شناسنامه نشریه هم نیامده است. از این‌رو ممکن است برخی آیتم‌ها در بعضی نشریات تکمیل نشده باشد. اما اسم آیتم را آوردیم تا مطلعین بدانند هر اطلاعاتی را نداریم و تمنا می‌کنیم در صورتی که اطلاع دارند بفرستند.
نشریات در چهار بخش طبقه‌بندی شده‌اند: نشریات با خط معمولی، نشریات با خط بریل، نشریات صوتی و نشریات الکترونیکی. نشریات کاغذی در مقابل نشریات الکترونیک و شامل نشریات با خط معمولی که به بینایی مشهورند و نشریات بریل می‌شوند. بسیاری از این نشریات امروزه دارای نسخه الکترونیکی هستند و در سایت ویژه یا عمومی در معرض مطالعه کاربران قرار می‌گیرند.
اما فصل دوم شامل مقالاتی است که به تجزیه و تحلیل نشریات معلولیتی و روزنامه‌نگاری معلولیتی می‌پردازند. این مقالات در دفتر فرهنگ معلولین تولید شده است.
چشم‌انداز آینده: شناسایی مطبوعات معلولیتی و انتشار راهنمای حاضر نخستین گام است و درصدد اجرای گام‌های دیگر، البته با کمک و مشارکت خود معلولان عزیز و مردم نیکوکار هستیم. اما گام‌های مورد نیاز بعدی عبارت‌اند از:
۱ـ دسترس پذیری نشریات ایرانی
درصدد هستیم نشریاتی که ویژه معلولین منتشر شده جمع‌آوری و به چند صورت در دسترس معلولین قرار دهیم: احداث آرشیو جامع؛ تکمیل بانک مطبوعات معلولیتی (به عنوان بخشی از بانک جامع اطلاعات معلولان)؛ آماده‌سازی متن نشریات روی CD؛ آماده‌سازی متن گفتاری نشریات روی یک سامانه الکترونیکی.
۲ـ احداث موزه و نمایشگاه دائمی روزنامه‌نگاری معلولیتی
اکنون مشغول به جمع‌آوری اطلاعات شخصیت‌ها مثل عکاسان، نویسندگان، گزارشگرانی هستیم، نیز اطلاعات و لاشه خود مطبوعات و اطلاعات درباره محل مطبوعات و دفتر کار آنها هستیم؛ تا از این طریق از زحمات آنان تقدیر گردد.
۳ـ راهنمای مقالات نشریات
پروژه دیگر جمع‌آوری اطلاعات مقالات مندرج در نشریات معلولیتی است.
۴ـ مقاله نامه یا مجموعه مقالات
مقالات مهم و سودمند در یک مجموعه چند جلدی عرضه خواهد شد.
۵ـ چکیده نامه
در پایان لازم است از پژوهشگر توانای حوزه معلولین، اباذر نصر تشکر کنیم که در جهت فراهم سازی این مجموعه چند سال وقت گذاشت و تلاش کرده است. همچنین از تلاشگر حوزه چاپ و نشر معلولین آقای علی نوری که در آماده‌سازی این مجموعه به صورت کتاب بسیار کوشید، تشکر می‌گردد.
اما همه این اقدامات بدون عنایت و پشتیبانی حجت الاسلام و المسلمین سید جواد شهرستانی نماینده آیت الله العظمی سیستانی مدظله ممکن نبوده است و جا دارد از ایشان تشکر ویژه شود.
محمد نوری
مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین
