پیشرفت معلولان، محمد نوری، انتشارات توانمندان و دفتر فرهنگ معلولین، ۱۳۹۸، ۲۲۰ ص.
ISBN: 978-622-6216-38-8
موضوع (ها):
معلولان — ایران — توانبخشی
معلولان — ایران — خدمات
معلولان — ایران — خدمات — سیاست دولت
انتشارات توانمندان
ناشر تخصصی معلولیت و معلولان
تلفن: ۰۲۵۳۲۹۱۳۴۵۲ (ساعت ۸ الی ۱۷) ؛ تلگرام: ۰۹۳۹۸۳۷۳۴۳۵
آدرس: قم، بلوار محمد امین، خیابان گلستان، کوچه۱۱، پلاک۴، دفتر فرهنگ معلولین
ایمیل: nori1363@gmail.com
مقدمه
سال ۱۳۷۰ جذب مطالعات معلولیت شدم؛ تاکنون که نزدیک به سه دهه است همواره این پرسش در ذهنم جولان داده که چرا معلولان ایران هنوز به سطح رفاه و توانبخشی مطلوب دست نیافته‌‌اند.
تلاش کرده‌ام، طی سال‌های متمادی، دیدگاه‌ها و تحلیل‌ها را جمع‌آوری کنم؛ بالاخره در فروردین ۱۳۹۸ تصمیم گرفتم، یافته‌های خود را در قالب انتشار یک کتاب با دیگران به اشتراک بگذارم. اما تدوین این کتاب بر اساس اطلاعات جمع‌آوری شده، طی حدود سه دهه، بسیار وقتم را گرفت و اکثر روزهای هفته، ساعت‌هایی را به آن می‌پرداختم. یکی از مشکلاتم این بوده و هست که منابع تاریخی، جامعه شناختی و بررسی‌های توسعه محور درباره معلولان و معلولیت‌های ایران بسیار اندک است؛ حتی در پاره‌ای از موضوعات، منبعی وجود ندارد. به هر حال این تحقیق را به رغم بسیاری از کاستی‌ها و با اذعان و اعتراف به عدم جامعیت آن آماده انتشار نمودم؛ اما از همه تحلیل‌گران، کنشگران، نخبگان و صاحب نظران استدعا می‌نمایم، مرا از نظرات، نقدها و آراء خود بی‌نصیب نگذارند و در واقع در این پروژه نیاز به خرد جمعی هست و بدون هم فکری نمی‌توان به یک راهبرد جامع درباره مشکلات معلولان ایران رسید. این عضو کوچک‌ترین، کمال احترام و تشکر نسبت به همه اشخاصی دارم که در پیشبُرد این پروژه اهتمام داشته و با یاری فکری خود، در حلّ مشکل مساعدت نموده‌اند. به ویژه از نقدهای شما استقبال می‌نمایم.
***
قدیمی‌ترین سندی که گویای توجه ایرانیان به عقب‌ماندگی معلولان ایران و پیشرفت معلولان روسیه، ترکیه و اروپا است، منبعی مربوط به امیرکبیر و حدود ۱۶۰ سال قبل است. یعنی بیش از یک سده و نیم است که تحول خواهی در جامعه معلولین آغاز شده و از فراز و نشیب‌های بسیار عبور کرده است.
چرا نتوانسته‌ایم در طول این مدت به جایگاه مطلوب برسیم. با اینکه کشورهایی دیرتر از ما شروع کردند و الآن شاخص‌های بهتری دارند. ژاپن یک نمونه است که هم اکنون وضع جامعه معلولان ژاپنی پیشرفته‌تر است.
بعضی بر این عقیده‌اند که جامعه معلولان، بخشی از کل جامعه ایران است و در صورت عدم پیشرفت کل جامعه، جوامع خُرد مثل جامعه معلولان هم به ناچار نمی‌تواند پیشرفت را تجربه کند. اما لازم است به این نکته توجه شود که جامعه معلولین در همه امور با کل جامعه تطابق ندارد.
***
درباره علل و عوامل فقدان پیشرفت مطلوب معلولین ایران، تحلیل‌ها بسیار متنوع است و هر شخص عدم پیشرفت را مرهون به یک یا چند علت خاص می‌داند؛ خود معلولین در جمع‌ها و جلسات خودشان، دائم به نقش سازمان بهزیستی اشاره می‌کنند. اما وقتی می‌پرسیم، چرا بهزیستی نتوانسته معلولان را به شاخص‌های مطلوب برساند؟ هر فرد در پاسخ نکته‌ای می‌گوید و به علتی یا مجموعه‌ای از علل می‌پردازد. از ضعف در ساختار اداری یا فقدان قوانین یا عدم تبحر و تجربه مدیران تا مشکلات ساختاری در نظام مدیریتی سازمان بهزیستی و یا نبود مشارکت معلولان در سازمان و عدم رغبت سازمان در جذب نخبگان معلول را به عنوان علل و عوامل نرسیدن معلولان به معیشت و زندگی مطلوب مطرح می‌کنند. این دیدگاه‌ها را در همین کتاب دسته‌بندی شده معرفی و تجزیه و تحلیل خواهم کرد.
***
افرادی که درباره عدم پیشرفت و توسعه جامعه هدف اظهارنظر کرده‌اند، نهایتاً به چند جمله اکتفا کرده و تاکنون تحلیل‌های جامع و بررسی‌های مبتنی بر آمار و استدلال در این باره عرضه نشده است. اما برای اولین بار می‌خواهیم بر اساس اطلاعات به دست آمده و فکت‌های تاریخی و اجتماعی به بررسی نسبتاً جامع بپردازیم و به این پرسش‌ها، مفصل‌تر پاسخ گوییم.
تجارب این دوره‌ها چه می‌گوید و مشکل چیست؟ آیا بر اثر نداشتن یک شیوه علمی در حل مشکلات، کارنامه ایرانیان در این زمینه خوب نیست؟ یا نهادهای مردمی خوب عمل نکرده‌اند؟ یا باید به دنبال علل دیگر بگردیم.
این کتاب درصدد است با آسیب‌شناسی فعالیت‌ها و تجزیه و تحلیل عملکرد نهادهای کنشگر رابطه اینها با عدم توسعه یافتگی را کشف کند. دوم می‌خواهیم بدانیم چه مدل علمی می‌توان برای توسعه این جامعه مطرح کرد؟
این کتاب درصدد است با مروری بر تاریخ تحولات معلولیت و معلولان ایران، آسیب‌ها، کم کاری نهادهای مدنی، فقدان تعامل و همکاری بین عوامل تحول آفرین را کشف کند؛ و ریشه مشکلات را به دست آورد.
چنین مطالعه با رویکرد تاریخی و توسعه شناسی در حوزه معلولیت ایران انجام نگرفته و به همین دلیل بسیاری از آسیب‌ها و اشتباهات گذشته تکرار می‌گردد و هنوز معلولان اسیر، چنبره‌ای از ناکارآمدی و شبکه‌ای از مشکلات متعدد هستند.
***
در پدیده «توسعه نیافتگی جامعه معلولان ایران» قطعاً عوامل و علل مختلف دخالت دارند و نباید به یک علت بسنده کنیم و به دام اشتباهات بیفتیم. علل و عوامل به صورت یک شبکه در هم تنیده و سلسله‌وار و مشبک موجب توسعه نیافتگی شده‌اند. شناخت این علل و عوامل و نشان دادن تأثیر آنها، کاری بَس دشوار است، ولی دشوارتر ترتیب آنها نسبت به یکدیگر و پس از آن، میزان و اندازه تأثیر هر یک در توسعه نیافتگی است. با توجه به اینکه اطلاعات آماری درباره معلولان ایران اندک و ضعیف است و به دلیل فقدان اطلاعات کمی، سنجش‌ها و تحلیل‌های مبتنی بر آمارها هم ضعیف‌تر می‌باشد.
از همه عزیزانی که مرا در تألیف این کتاب یاری کردند؛ برخی جوانب و زوایای مبهم را برای من گشودند و با توضیح و استدلال راه درست را به من نشان دادند؛ پاره‌ای از خطاهای مرا تصحیح کردند بسیار سپاسگزارم، اذعان دارم و معترف هستم که این اثر تألیف یک فرد نیست بلکه در ساخت و تولید آن افراد بسیار دخالت داشته‌اند، از همه آنان کمال سپاس را دارم و به دلیل کثرت افراد و به دلیل خوف غفلت از بعضی اسامی از نام بردن آنان اجتناب می‌کنم. امید است عدم ذکر نام‌ها، حمل بر بی‌ادبی نگردد که من با همه وجود و با ادب کامل، مخلص همگان هستم.
محمد نوری
مدیرعامل دفتر فرهنگ معلولین
مرداد ماه ۱۳۹۸
فهرست
مقدمه ۹
فصل اول: الگوی پیشرفت
روش پیشرفت ۱۵
مدل‌ها و راهکارها ۱۵
راست آزمایی ۱۹
پیشرفت به عنوان یک ضرورت ۲۰
امکان و امتناع ۲۱
امکان وقوعی ۲۲
چگونگی توسعه ۲۳
آغاز توسعه ۲۳
عوامل انسانی ۲۴
عناصر هم‌افزایی ۲۵
تشخیص و اجرای توسعه ۲۶
درون‌زایی ۲۷
تجربه جنگ جهانی ۲۸
فصل دوم: پیدایش اندیشه مدرن
امیرکبیر آغازگر تحولات ۳۳
مسافرت به روسیه و عثمانی ۳۴
گزارش سفرنامه خسرو میرزا ۳۵
اصلاحات عثمانی و تأثیر آن ۳۹
نتایج و ثمره‌ها ۴۰
کتاب جهان نمای جدید ۴۵
گزارش درباره معلولان ۴۶
درباره فرانسه ۴۶
درباره دیگر کشورها ۴۷
سفینه طالبی یا کتاب احمد ۵۰
زندگی‌نامه ۵۰
درباره معلولان ۵۱
نتیجه‌گیری ۵۲
سیف الملک و انتقال تجربه از روسیه ۵۴
زندگی‌نامه سیف الملک ۵۴
دوره سفارت ۵۵
گزارش از معلولیتها ۵۶
مدرسه لاظروف ۶۰
بررسی و تحلیل ۶۱
ناصرالدین شاه (۱۲۴۷-۱۳۱۳ق) ۶۲
روزنامه خاطرات ۶۲
سفرنامه به فرنگستان ۶۴
دستاوردها ۶۶
مدنیت و نهادهای مدنی ۶۶
الگوسازی ۶۷
مشروطیت و معلولین ۶۸
اقتصاد و معیشت ۶۹
نقش پزشکی ۷۰
نخستین آشنایی‌ها ۷۱
دوره قاجاریه ۷۲
گزارش‌های نخستین ۷۳
نقش دارالفنون ۷۴
مجلس حفظ الصحه ۷۵
پیشرفت پزشکی جدید ۷۶
فصل سوم: مشارکت مردمی
مردم و معلولین ۸۱
چرایی عدم اهتمام به معلولین ۸۲
دوره باستان ۸۴
دوره جدید ۸۶
آموزش‌پذیری ۸۸
تغییر جامعه معلولین با آموزش ۸۸
بررسی و تحلیل ۹۱
مشارکت نهادهای مردمی ۹۵
مشارکت روحانیون در آموزش و پیشرفت معلولین ۹۵
گسترش آموزش در مدینه ۹۹
توسعه در شام ۱۰۰
تجزیه و تحلیل ۱۰۱
فصل چهارم: عوامل مؤثر در موفقیت
هم‌افزایی مردمی ۱۰۹
رویکرد و رقابت دینی ۱۰۹
مدیریت کارآمد ۱۱۰
ضرورت تشکیلات ۱۱۱
تعیین خط‌مشی ۱۱۳
مراکز چند منظوره و ارزیابی ۱۱۷
ثُبات قدم ۱۱۸
خط‌مشی مخرب ۱۱۹
همکاری متقابل ۱۲۰
کارآمدی و تواناسازی ۱۲۳
اقدامات تکراری و موازی ۱۲۳
حمایت و پشتوانه اجتماعی ۱۲۴
تبعیض و نابرابری ۱۲۶
پاسخگویی به مردم ۱۲۶
منفعت‌گرایی، گروه‌گرایی و حقیقت‌گرایی ۱۲۸
وابستگی یا تکدی‌گری ۱۳۲
ناتوان‌سازی یا تواناسازی ۱۳۶
فرهنگ خودگردانی و استقلال ۱۳۷
رانت معلولیت ۱۳۹
دیگر عوامل کارآیی ۱۴۱
خلاصه و نتیجه‌گیری ۱۴۳
فصل پنجم: مسیر پیشرفت در جامعه ناشنوایان
سیر تحولات تاریخی ۱۴۷
وضعیت کمی ناشنوایان ۱۴۸
گذار از مراحل تاریخی ۱۴۹
فرهنگ و مدنیت ۱۵۱
تلاش‌های نخبگان ۱۵۳
نهاد آموزش و پرورش ۱۵۵
ارتباطات ۱۵۷
تأمین اجتماعی ۱۵۸
رسانه‌ها ۱۵۹
مؤسسه‌ها و نهادها ۱۶۰
حقوق اساسی و اجتماعی ۱۶۱
مدارس ویژه معلولین ۱۶۵
آموزشگاه کر و لال‌های باغچه‌بان (تأسیس ۱۳۱۲ش) ۱۶۶
آموزشگاه کر و لال‌های گلبیدی، اصفهان (تأسیس ۱۳۳۵) ۱۶۷
دبستان ناشنوایان میرزایی (تأسیس ۱۳۳۵) ۱۷۰
آموزشگاه استثنایی تبریز (دولتی) (تأسیس ۱۳۳۷) ۱۷۰
مدرسه و هنرستان نظام مافی (تأسیس ۱۳۴۳) ۱۷۱
آموزشگاه نیمروز (تأسیس ۱۳۴۴) ۱۷۳
دبستان باغچه‌بان شماره (۲) (تأسیس ۱۳۵۷) ۱۷۳
دبستان کر و لال‌های مشهد (تأسیس ۱۳۴۷) ۱۷۵
مراکز آموزش حرفه‌وفن ۱۷۷
مرکز آموزش حرفهای یوسف آباد شماره (۱) ۱۷۷
آموزشگاه حرفهای شماره (۲) ۱۷۹
غرفه ناشنوایان ۱۸۰
مرکز حرفه‌های ناشنوایان مشهد ۱۸۱
کلاس‌های سوادآموزی ۱۸۲
کارگاه حمایت شده ناشنوایان یزد ۱۸۳
کارگاه حمایت شده ناشنوایان همدان ۱۸۳
فصل ششم: هم‌اندیشی تا هم‌افزایی
روش هم‌افزایی ۱۸۷
مسیر توانمندی و موفقیت ۱۸۷
گفت‌وگو ۱۸۸
انتقال دانش و تجربه ۱۸۸
بانک اطلاعات و اطلاع‌رسانی ۱۸۹
شخصیتهای مؤثر ۱۹۱
جبار باغچه‌بان ۱۹۱
شیخ زین‌الدین آمدی نابینا ۱۹۷
افصح المتکلمین و مؤید الاسلام ۲۰۵
منابع و مآخذ ۲۱۵
درباره نویسنده ۲۱۹
