معنا درمانی

معنا درمانی: نقش معنا در زندگانی افراد دارای معلولیت، مریم عطائی نسب، انتشارات توانمندان و دفتر فرهنگ معلولین، 1399، 278 ص.

ISBN: 978-622-6216-57-9

موضوع (ها):
معنا‌درمانی
 Logotherapy
معلولان — بیماری‌ها — درمان جایگزین
People with disabilities — Diseases — Alternative treatment

مشاهده صفحات اولیه کتاب

متن پشت جلد کتاب:
برخلاف روزگار گذشته که نسبت به معلولان و معلولیت‌ها، ذهنیت جسم‌گرایی رواج داشت، در دهه‌های جدید، امور معنایی و معنوی، علل و عوامل فکری و روانی بر معلولیت و معلولان مؤثرتر و کارآمدتر می‌دانند. اینجانب هم به دلیل داشتن معلولیت جسمی درصدد این هستم یافته‌ها و دستاوردهای علم روان‌شناسی را در جهت سامان‌دهی به معلولیت‌ها و رنج‌ها و آلام معلولان بکار بگیرم. از این‌رو درباره نوآوری‌ها و دستاوردهای جدید روان‌شناسی در حوزه معلولیت حدود یک دهه مطالعه داشته‌ام و بهترین موضوعی که به آن رسیده ام معنا درمان زندگی است. این کتاب درصدد است مجموعه عوامل درونی انسانی که از جنس اخلاق، باور و اندیشه هستند و با اسم معنای زندگی یاد شده‌اند، در حیطه معلولیت و معلولان بازشناسی نماید و کارآیی آن ارزیابی گردد.

انتشارات توانمندان
ناشر تخصصی معلولیت و معلولان
تلفن: ۰۲۵۳۲۹۱۳۴۵۲ (ساعت ۸ الی ۱۷) ؛ تلگرام: ۰۹۳۹۸۳۷۳۴۳۵
آدرس: قم، بلوار محمد امین، خیابان گلستان، کوچه۱۱، پلاک۴، دفتر فرهنگ معلولین
ایمیل: nori1363@gmail.com

مقدمه
برخلاف روزگار گذشته که نسبت به معلولان و معلولیت‌ها، ذهنیت جسم‌گرایی رواج داشت، در دهه‌های جدید، امور معنایی و معنوی، علل و عوامل فکری و روانی بر معلولیت و معلولان مؤثرتر و کارآمدتر می‌دانند. آنان معلولیت را نقص جسمانی و درمان آن را هم منوط به برطرف شدن یا اصطلاح آن نقص در بخشی از جسم می‌دانستند؛ اما هر چه دانش‌ها پیشرفت کرد و علم و آگاهی آدمی افزایش یافت، متوجه شدند تفکر و فعل و انفعالات روانی و درونی انسان، کارایی افزون‌تر دارد. به عیان مشاهده کردند دو فرد با معلولیت مشابه و یکسان، ولی یکی به دلیل داشتن امیدواری و تفکر مثبت و دومی با داشتن اضطراب، تفکرات منفی و پوچ‌گرایی، دو مسیر کاملاً معکوس را پیموده‌اند؛ آن معلولی که امیدوار و هدف‌دار بوده و زندگی معناداری داشته، بهتر و سریع‌تر به معلولیت و مشکلات ناشی از معلولیتش غلبه کرده و به موفقیت‌های مورد نظرش رسیده است. اما فرد دوم به دلیل افسردگی و اندیشه‌های منفی و فقدان معنا باوری در زندگی‌اش، نه تنها به معلولیتش مسلط نشده، بلکه مشکلات دیگر و ناتوانی‌های افزون‌تر پیدا کرده و همواره با موانع و درهای بسته و شکست‌های جدید مواجه شده است.
روان‌شناسان با مطالعات مقایسه‌ای به این نتیجه رسیده‌اند که باورها و اخلاقیات مثبت گاه به درمان کامل بعضی از معلولیت‌ها شده است، با اینکه همان فرد، چندین سال تحت مداوای پزشکان بوده و داروهای شیمیایی بسیار مصرف کرده بود.
دیده شده، گاه یک روانشناس مجرب با سخنان نافذ و مؤثر، تصمیم و اراده‌ای در وجود یک فرد دارای معلولیت ایجاد کرده و موجب شده در زمان اندک مسیر درمان طولانی را در زمان کوتاه طی کند و به سرعت به مشکلات معلولیت فائق آید.
این‌گونه تجارب معناگرایانه بسیاری از روان‌شناسان و پژوهشگران این رشته را به این سمت و سو سوق داد تا درباره مجموعه موضوعات روانی و فکری و درونی آدمی بیشتر مطالعه کنند. البته هنوز بررسی‌ها و مطالعات در این زمینه به نتایج روشن و قطعی نرسیده ولی مهم این است که راهی شروع شده که شواهد و مدارک گویای موفقیت‌های آن در آینده است.
اینجانب هم به دلیل داشتن معلولیت جسمی درصدد هستم یافته‌ها و دستاوردهای علم روان‌شناسی را در جهت سامان‌دهی به معلولیت‌ها و کاستن از رنج‌ها و آلام معلولان به خدمت گیرم. از این‌رو درباره نوآوری‌ها و دستاوردهای جدید روان‌شناسی در حوزه معلولیت حدود یک دهه مطالعه داشته‌ام. بهترین موضوعی که پس از مشاوره با استادان به نظرم رسید می‌تواند راهگشا باشد، معنا درمانی زندگی است. به همین دلیل پایان‌نامه‌ام در مقطع کارشناسی ارشد در همین موضوع نوشتم و در سال 1395 دفاع کردم. نیز پایان‌نامه دکتری‌ام را هم در همین باره گرفته‌ام.
پایان‌نامه کارشناسی‌ ارشدم را به درخواست دفتر فرهنگ معلولین به منظور انتشار در اختیار مدیریت این دفتر نهادم، که با استقبال مواجه شد و قرار شد به صورت کتاب منتشر گردد. البته پس از بازنویسی و ویرایش کلی در قالب کتاب کنونی تقدیم علاقه‌مندان می‌گردد.
کتاب حاضر درصدد است مجموعه عوامل درونی انسانی که از جنس اخلاق، باور و اندیشه هستند و با اسم معنای زندگی یاد شده‌اند، بازشناسی شود و کارآیی آن ارزیابی گردد. البته همه بررسی‌ها در محدوده مباحث مرتبط به معلولیت‌ها و معلولان انجام می‌شود.
همان‌گونه که فردوسی گفته «توانا بود هر که دانا بود/ ز دانش دل پیر برنا بود»، دانایی عامل و موجب توانمند شدن و دانش علت برنا و جوان شدن است. دانایی و دانش در واقع همان تفکر مثبت و باور پویا است. هر فردی که دارای معلولیت است از طریق اندیشه و دانایی می‌تواند پروسه توانبخشی را طی کند و به توانمندی برسد. این کتاب روش‌های گذر از تفکر و معناداری زندگی به مهارت‌افزایی و توانمندی در زمینه‌های مختلف را یاد می‌دهد. بنابراین معبر و گذاری که دو مرحله است در این اثر توضیح داده می‌شود: اول فراگیری و تقبل معناداری و دوم مراحل توانایی و توانمند شدن در مراحل مختلف زندگی با اجرای معناداری.
مریم عطائی نسب
دانشجوی دکتری روان شناسی تربیتی
درمانگر کودک و نوجوان

فهرست
مقدمه 13

فصل اول: چیستی معنا و چگونگی تأثیر آن
مفهوم شناسی 19
معنا به عنوان مفهوم میان رشته‌ای 19
مفاد معنای زندگی 20
تفسیر واژه‌ی معنا در معنای زندگی 21
بی‌معنایی 22
جایگاه معنا در درمان 24
لوگوتراپی (معنا درمانی) 24
تئوری‌های معنای زندگی 26
معناداری به عنوان یک نیاز برای معلولان 28
تغییر ذهنیت 29
نظریه می و یالوم 30
دیدگاه والاچر و وگنر 31
نظریه کلینجر 31
نظرات ریف و سینگر 32
مفاهیم اساسی در معنا درمانی 34
معناجویی 34
آزادی 38
مسئولیت 39
سرنوشت 40
رنج و سختی 41

فصل دوم: معنا و معلولیت
تأثیر معنا بر معلولیت 45
تبیین موضوع 45
آمار معلولان 45
وضعیت و پیامدها 46
اهمیت و ضرورت معنا درمانی در کاهش مشکلات 49
قلمرو اجرایی 52
معلولیت 52
تاریخچه معلولیت 52
تعریف معلولیت 53
نقص بدنی 54
ناتوانی فردی 55
محرومیت اجتماعی 55
طبقه‌بندی 56
ماهیت معلولیت 57
شایع‌ترین آسیب‌های جسمی ـ حرکتی 59
سبب‌شناسی نقایص جسمی ـ حرکتی 59
معلولیت و ناتوانی فیزیکی 61
سازگاری اجتماعی و عاطفی 62
زمینه‌ها و عوارض روانی ـ اجتماعی معلولیت 63
مشکلات روانی معلولین جسمی 64
چگونگی تحقق و کاربرد 65
معنای زندگی 65
بهزیستی روانشناختی 65
پذیرش خود 66
روابط مثبت با دیگران 66
خودمختاری 67
تسلط بر محیط 67
زندگی هدفمند 67
رشد شخصی 68
کاربرد معنا درمانی در مشاوره توانبخشی 68
سازگاری با معلولیت 69
معنا درمانی و مشاوره توانبخشی 70
راه‌کارها و فرضیه‌ها 71
فرضیه اول 71
فرضیه دوم 72
دیگر فرضیه‌ها 73

فصل سوم: معنا سازی دین
نگرش دینی به انسان 79
تعریف و قلمرو دین 79
ریشه لغوی دین 80
دین به عنوان حامی فکری 80
دیدگاه مفسران دینی غرب 82
ویلیام جیمز 82
مایکل پترسون 82
جیمز مارتینو و دیگران 83
ماتیو آرنولد 83
ادوارد کایر 83
هارالد هافدینگ 83
فردریک شلایر ماخر 83
امانوئل کانت 83
ماکس مولر 83
آلن منزیس 83
عالمان مسلمان 84
دیدگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی 85
آموزش و پرورش 85
عوامل پلیدی و تبه کاری 87
سرنوشت 88
تعقل و خرد 90
نتیجه‌گیری 91
دیدگاه علامه سید محمدحسین طباطبایی 91
سعادت به عنوان غایت زندگی 91
دین و خوشبختی 92
فواید دین 93
مدنیت و پیشرفت 95
وظیفه‌شناسی 96
زندگی متکی بر ثروت 99
زندگی پر سود و پر خسارت 100
دیدگاه مرتضی مطهری 102
فطرت و زندگی 103
تغییر ارزش‌های زندگی 104
چند بعدی بودن انسان 104
ملاک و معیار انسانیت 109
زندگی ایده‌آل و مطلوب 110
مقایسه دیدگاه‌های اقبال و مولانا 111
معنای زندگی در تغییر و پویش 111
هدفمندی زندگی 112
فضایل و امور ارزشمند 114
فقر و زندگی 118
رذایل و ارزشمندی زندگی 121
نوآوری 125
مردم گریزی 126
معنای زندگی دینی 127
دیدگاه مصطفی ملکیان 131
معنای زندگی از نگاه مولانا 131
کشف یا جعل معنای زندگی 132
اهمیت موضوع معنای زندگی 132
معانی و کاربردهای سه‌گانه «معنای زندگی» 132
ارزش زندگی 134
تصور انسان از زندگی خود 135
ایماژ مولانا 136
غزل گویای ارزشمندی زندگی 137
انسان به عنوان عاشقی در غریبستان 140
غربت 143
اهتمام 145
تفاهم 146
آمیزش و اختلاط 147
نیاز به راهنما 147
فقدان تمایز و منیت 148
نظاره‌گری 149
بازگشت به جای مأنوس 150
غریب‌ترین به عنوان کامل‌ترین 152
نتیجه‌گیری 153
دیدگاه عبدالکریم سروش 153
جدید بودن معنای زندگی 153
مفهوم معنای زندگی 155
سفر بودن زندگی 155
معنای زندگی از دیدگاه نظریه تکامل 156
زندگی چون بازار 158
زندگی در حال گذار 159
زندگی چون متن 159
خلاصه و نتیجه 162
معنای زندگی از نظر قرآن کریم 165
حیات طیبه 165
دیدگاه اولیور لیمن 169
پشتیبانی و حمایت 170
تأمین بهداشت روان 172
گستره قرآن کریم 175
معنای زندگی در سنت 181
حیات دنیوی و حیات معنوی 181
فرهنگ سازی 183
فقر عامل اختلال در زندگی 186
سلامت و بیماری 187
دیدگاه آدلر 191
وضعیت مسلمانان 192
فلسفه وجودی انسان 193
روان‌ درمانی آدلری با مسلمانان 197
روانشناسی دین 200
روانشناسی پدیده‌های دینی 200
لوبا 200
ویلهلم وونت 200
استار باک 201
جرج کو 201
ویلیام جیمز 201
رفتاری نگری 202
زیگموند فروید 202
انتقاد از فروید 202
کارل گوستاو یونگ 203
گوردون آلپورت 204
ویکتور فرانکل 204
آبراهام مزلو 205
ژان پیاژه 205
نگرش‌های منفی نسبت به خداوند 206
التزام به باورهای مذهبی 206
روش‌شناسی دین 207
ارتقای جهان‌بینی مثبت 207
کمک به درک افراد از موقعیت‌های دشوار 209
هدف دادن به زندگی 209
منع از سازگاری غیر انطباقی 210
افزایش حمایت اجتماعی از افراد 210
افزایش توجه و محبت فرد به دیگران 211
ایجاد نیاز به کنترل امور در افراد 212
ترغیب به بخشش 213
تشویق افراد به شکرگزاری 213
امیدواری دادن به افراد 214
درمان با ایمان و معنویت 215
به‌کارگیری ایمان مذهبی در درمان 215
کاربرد معنویت درمانی و مراقبت معنوی در مددجویان 216

فصل چهارم: نقش روان‌شناسی در معنا سازی
ورود روان‌شناسی به معنا سازی 221
روانشناسی و افزایش کیفیت زندگی 221
مفهوم معنا از نظر ویکتور فرانکل 222
بهزیستی روانشناختی 223
تعاریف مختلف سلامت روانی 223
تاریخ تحولات بهزیستی روانی 226
عناصر و مؤلفه‌های ساختاری 228
عناصر شش‌گانه برای بهزیستی روانشناختی 228
ویژگی‌های افراد دارای بهزیستی 228
کارآمدی در ادراک 229
خودشناسی 229
توانایی در کنترل اختیاری رفتار 229
عزت نفس و پذیرش 229
توانایی در برقراری روابط محبت‌آمیز 229
باروری 230
دیگر عوامل مؤثر 230
دیدگاه روانشناسی مثبت 230
نظریات درباره بهزیستی روانشناختی 234
رویکرد خود مختاری 234
رویکرد هدف‌گرا 234
رویکرد شخصیت و خلق 235
رویکرد روانی 235
رویکرد سازگاری 235
رویکرد تعادل پویا 236
نظریه‌های لذت‌گرا و فضیلت‌گرا 236

فصل پنجم: پیشینه و تحولات پژوهشی
معرفی تحقیقات جدید 241
تحقیقات ارائه شده در داخل کشور 241
تحقیقات ارائه شده در خارج کشور 244
معرفی یک پایان‌نامه 246
مأخذشناسی معنای زندگی 247
کتاب‌ها 248
مقالات 257
پایان‌نامه‌ها 268

منابع و مآخذ