شهر هوشمند فراگیر و الزامات افراد دارای معلولیت در محیط شهری، رحمان دلاوری، انتشارات توانمندان، 1401، 182 ص.
ISBN: 978-622-6216-96-8
موضوع ها:
شهرهای هوشمند
Smart cities
شهرهای هوشمند — نوآوری
Smart cities — Technological innovations
معماری و معلولان
Barrier-free design
شهرهای هوشمند — جنبه‌های اجتماعی
Smart cities — Social aspects
فضاهای عمومی و معلولان
Public spaces — Barrier-free design
متن پشت جلد کتاب:
یک شهر هوشمند فراگیر باید هر شهروند را قادر سازد تا به روشی سازگار با نیازهای خود، از همه خدمات ارائه‌شده، اعم از دولتی و خصوصی استفاده کند. افراد دارای معلولیت، بخشی از شهر هستند و باید امکان دسترسی به محصولات، امکانات شهری، خدمات و اطلاعات را داشته باشند و نهایت بهره را ببرند. مشاهدات تجربی در سطح شهرها نشان می‌دهد افراد دارای معلولیت به دلیل اینکه به اطلاعات و دستورالعمل‌های مهم دسترسی ندارند، از امکان برقراری ارتباط بهتر با شهر محروم می‌شوند. این حقایق نشان می‌دهد که در همه شهرها فرصت‌های خوبی برای افراد دارای معلولیت وجود دارد که با کمک فناوری‌های ابتکاری جدید، قادر خواهند بود رضایتمندی بیشتری را در محیط شهری تجربه کنند.
انتشارات توانمندان
ناشر تخصصی معلولیت و معلولان
تلفن: ۰۲۵۳۲۹۱۳۴۵۲ (ساعت ۸ الی ۱۷) ؛ واتساپ و تلگرام: ۰۹۳۹۸۳۷۳۴۳۵
آدرس: قم، بلوار محمد امین، خیابان گلستان، کوچه۱۱، پلاک۴، دفتر فرهنگ معلولین
ایمیل: nori1363@gmail.com
سپاس‌نامه
یکی از ابزارهای بسیار مهمی که می‌تواند به توانمند سازی افراد دارای معلولیت برای امکان گذران زندگی شخصی و دسترسی به محیط و اماکن عمومی کمک کند، فناوری است. با عنایت به پیشرفت فناوری و فراگیر شدن استفاده از آن در سراسر دنیا با مفهوم جدیدی به نام شهر هوشمند روبرو هستیم که شرایط زندگی در محیط شهری را به شدت متحول کرده است. در حقیقت، استفاده از فناوری به شهروندان کمک می‌کند تا بتوانند با هزینه‌های کمتر، امکان سیر و سیاحت آسان‌تر همراه با امنیت بیشتری در سطح شهرها داشته باشند. این مزیتی که شهر هوشمند برای عموم افراد جامعه فراهم کرده اگر برای شهروندانی مانند افراد دارای معلولیت، سالخوردگان، زنان باردار و … که به نوعی از کاستی‌ها و نقص‌هایی در جسم خود برخوردارند و با موانع و مشکلات ویژه‌ای برای حضور در محیط شهری روبرو هستند، نیز فراهم گردد؛ فراگیری شهر هوشمند را برای تک تک افراد جامعه با سطح توانایی‌های مختلف، در پی خواهد داشت.
شهر هوشمند فراگیر و تأمین الزامات آن برای افراد دارای معلولیت، موضوعی است که در این کتاب به آن پرداخته و تلاش کرده‌ایم، با تبیین مفاهیمی که پیش از این اصلاً به آن ها توجه نشده است و یا کمتر به آنها پرداخته‌اند، دریچه جدیدی پیش چشم افراد مرتبط با معلولیت؛ از سیاست گذاران و تصمیم گیران مدیریت کلان کشورتا افراد عادی جامعه، گشوده گردد و از طریق افزایش بینش و آگاهی این افراد به ایجاد محیطی دسترس پذیر، راحت‌تر و مناسب‌تر برای زندگی افراد دارای معلولیت کمک شود.
مفاهیمی مانند شهر هوشمند، معلولیت، مشکلات افراد دارای معلولیت در محیط‌های شهری ، فناوری‌های کمکی برای این افراد، امکانات شهری، فناوری اطلاعات و … ازکلیدی ترین واژگانی هستند که تبیین و تشریح آنها دراین کتاب، به شناخت بیشتر و ایجاد نگاه جدیدی به مسائل افراد دارای معلولیت و درک بهتر این افراد توسط عموم جامعه منجر می شود و درفراهم شدن شرایطی بهتر برای زندگی این افراد و حضور آسان و بی دغدعه آنها در محیط شهری بسیار موثر است.
با عنایت به اینکه نگارنده این اثر خود متعلق به جامعه معلولان کشور است و از نزدیک با مسائل، دغدغه ها و مطالبات این قشر از جامعه کاملا آشنا می باشد، بعنوان یک فعال اجتماعی در این حوزه، انگیزه فراوانی برای تدوین و نگارش این اثر داشته تا بتواند به پیشبرد مطالبات جامعه هدف، کمک نماید. بنابراین با ترجمه و خلاصه کردن اثری که منبع آن در پایان کتاب آمده، همچنین افزودن تحلیل‌های خود تلاش کرده است کتابی فراهم آورد که برای عموم افراد و به ویژه قانونگذاران، سیاست گذاران، مدیران، مددکاران و کارشناسان مرتبط با این موضوع و همچنین مدیران شهری، قابل استفاده و بهره برداری باشد.
در تدوین و چاپ این کتاب افراد و نهادهای مختلفی یاریگر نگارنده بوده‌اند که بر خود واجب می‌دانم به رسم ادب و تشکر ویژه همراهی‌شان را ارج بنهم؛ سید محمد موسوی کارآفرین، رییس هیات مدیره شبکه ملی تشکل‌های غیر دولتی معلولان جسمی حرکتی کشور و از چهره‌های ماندگاراین حوزه، که یکی از شخصیت های تاثیر گذار در زندگی بنده بوده و مسیر زندگی‌ام پس از آشنایی با ایشان به کلی عوض شده است و در کنار ایشان؛ آقایان سید اکبر حسینی و سرکار خانم دکتر رامک حیدری مدیر عامل و عضو هیات مدیره شبکه ملی، نقشی مهم در انتخاب موضوع و پیگیری انتشار این کتاب داشتند که از همه این عزیزان بسیارسپاسگزارم.
نیزازحمایت های ارزشمند جناب آقای زیدوند مدیر کل محترم بهزیستی استان مرکزی، جناب آقای محمد نجفی سرپرست محترم اداره بهزیستی دلیجان و جناب آقای محمد علی الله دادی کارشناس مناسب سازی اداره کل بهزیستی استان مرکزی در چاپ این اثر کمال تقدیر و تشکر دارم. در پایان سپاسگزارم از زحمت‌ها و همراهی‌های بی دریغ خانواده‌ام به ویژه پدر و مادرنازنین، همسر عزیز و دختر گلم که کمک هایشان همواره در زندگی من و به ویژه تدوین این کتاب، بی اندازه موثر بوده است.
” همتم بدرقه‌ی راه کن ای طایر قدس
که دراز است ره مقصد و من ،نوسفرم ”
رحمان دلاوری
پیشگفتار
شهرها در حوزه‌‌های مختلف برای بهبود ارائه خدمات عمومی، پاسخ‌گویی به تقاضای شهروندان و اندازه‌‌گیری میزان مصرف منابع طبیعی، تکنولوژی‌هایی را به‌کار گرفته‌اند. در شهرهایی که به نام شهر هوشمند شناخته می‌شوند، هدف این نوآوری‌ها، افزایش کیفیت زندگی شهروندان است که تأثیر مثبتی بر روش تعامل شهروندان با فضاهای شهری، خدمات و سایر موارد گذاشته‌اند. فضاهای شهری را می‌توان به‌عنوان یک تهدید برای استقلال و عدم وابستگی افراد دارای معلولیت درنظر گرفت؛ در حقیقت، از دیدگاه اجتماعی، معلولیت مربوط به فرد نیست، بلکه مربوط به جامعه و محیطی است که شرایط کافی را برای افراد جهت مشارکت کامل فراهم نمی‌آورد و اجازه نمی‌دهد فرد یک شهروند اجتماعی، حرفه‌ای، خلاق و شبیه آن باشد. جامعه و محیط برای حضور آن دسته از افرادی که توانایی‌‌‌‌شان در فرایند ارتباط شهری مورد توجه قرار نگرفته و باعث شده از جامعه طرد شوند، بایست اصلاح و نقص‌های احتمالی آن برطرف شود؛ حتی در صورتی که این گروه از شهروندان به آموزش، کار و فرصتها دسترسی داشته باشند، ضرورت دارد شهر و همه چالش‌های مربوط به آن برای دستیابی افراد دارای معلولیت به حقوقشان مهیا شود؛ ازاین‌رو، به منظور گسترش مزایای شهرهای هوشمند برای افراد دارای معلولیت، ابتدا با تکیه بر نتایج تحقیقات و پژوهش‌‌هایی که در سطح دنیا درخصوص شهر هوشمند فراگیر و الزامات افراد دارای معلولیت در چنین شهرهایی انجام گردیده، ویژگی‌های یک شهر فراگیر هوشمند مطرح شده است که از تکنولوژی‌‌های هوشمند برای ارائه یک تجربه بهتر شهری به افراد دارای معلولیت استفاده می‌کنند، به طوری که این افرادمی‌توانند بر موانع دسترس‌پذیری خود در فضاهای شهری غلبه نمایند. هدف این کتاب در درجه اول، شناخت موانعی است که افراد دارای معلولیت هنگام جابه‌جایی در شهر با آنها روبه‌رو هستند؛ در درجه دوم، شناسایی روش‌هایی است که این افراد برای حل مسائل و مشکلات غیرمنتظره خود از آنها استفاده می‌کنند و در نهایت، آشنایی با نحوۀ تعامل این افراد با دیگران و نوع برخورد آنها با تجهیزات شهری است.
فهرستی از الزامات، یک ساختار سیاسی، یک روش عملیاتی یا اجرایی، یک مدل تجاری، یک مدل مفهومی و یک طرح سیستمی در این کتاب توضیح داده می‌شود؛ همچنین نشان داده می‌شود افراد دارای معلولیت برای دستیابی به اطلاعات مربوط به محیط اطراف خود، قادر هستند با اشیای هوشمندی که در فضاهای شهری در دسترس آنها قرار دارد ارتباط برقرار کنند، به طوری که به روشی خلافانه، آنها را برای مسیریابی و گشت‌وگذار در شهرها توانمند کند. در شهرهای فراگیر هوشمند، اشیای فراگیر هوشمند با تمرکز بر توانایی‌های افراد به جای تمرکز بر ناتوانایی‌های آنها، اطلاعات و خدمات کاربردی سازگار را برای افراد دارای معلولیت مهیا می‌کنند. این کتاب بر مبنای مجهز کردن کاربران و محیط، به فناوری‌های هوشمند طراحی شده است و هدف آن پشتیبانی از رابطه همزیستی شهروندان و اشیای فراگیر هوشمند و همچنین توانمند کردن مسئولان محلی و افراد جامعه در استفاده از بستر اینترنت برای ثبت و حفظ اطلاعات موردنیاز پلتفرم شهر فراگیر هوشمند و ساختار توده‌ای است که مسئول ثبت اطلاعات سیستم و پردازش درخواست‌‌های کاربران است.
در پایان، با تکیه بر یافته‌‌های تحقیقی که در کشور برزیل انجام شده، یک چارچوب مفهومی برای ارزیابی تجربه‌ای که افراد دارای معلولیت هنگام استفاده از یک راه‌حل شهر فراگیر هوشمند داشته‌اند مطرح گردیده است. برای انجام این کار، نقشه‌‌ای از خیابان پالیستا در شهر سائوپائولوی برزیل به‌عنوان نمونه‌‌ای از توالی کدهای QR ارائه شده است. در این چرخه شبیه‌‌‌سازی‌شده، هنگامی که کاربران هر کد را می‌خوانند، به اطلاعات مکانی موردنیاز و خدمات مرتبط با چیزی که مربوط به آن کد است، دست می‌یابند. کاربران، اپلیکیشن Urban Assistرا مثبت ارزیابی نموده، ارتباط وظایف و منابع موردنیاز این اپلیکیشن را که امکان جست‌وجوی خلاق محیط شهری را به روشی جدید، ایمن و مؤثر در اختیار آنها قرار می‌دهد، شناسایی کردند؛ در نتیجه، این فناوری جدید نه‌تنها پتانسیلی برای بهبود استقلال و عدم وابستگی افراد دارای معلولیت در محیط‌های شهری است، بلکه آنها را قادر می‌سازد نقش فعال‌‌‌‌تری را در جامعه برعهده بگیرند.
مقدمه اول
براساس اعلام سازمانهای رسمی در دنیا امروزه نیمی از جمعیت جهان را افراد شهرنشین تشکیل می‌دهند. هر چند نیازهای بشر در روستاها وشهرها را دیگر نمی‌توان ازهم تفکیک کرد اما آنچه مهم است اتفاقات تکنولوژیکی درشهرها با پیشرفت سریع فناوری بیشتر به چشم می‌خورد از این رو می‌توان گفت جهان به سمت توسعه شهرهای هوشمند در حرکت است هرچند به دلیل تفاوت‌های فرهنگی، از شهر هوشمند تعریف واحد و جهان شمولی وجود ندارد و شاهد تفاوت‌های قابل ملاحظه‌ای در کشورها هستیم، اما آنچه مسلم است اینکه نقش تکنولوژی را در هوشمند سازی شهرها نمی‌توان انکار کرد. در این میان موضوع معلولیت وافراد کم توان و ناتوان از جمله موضوعات مهمی است که در جریان هوشمند سازی خود را نمایان می‌کند وباید مورد توجه سیاستگزاران در این بخش قرار گیرد وبه آن توجه شود.
در جریان هوشمند سازی برطرف کردن محدودیت‌ها و وکاستی‌های موجود در راستای فعالیت افراد دارای معلولیت مورد توجه خاص قرار می‌گیرد و هدایت شهرها به سمت هوشمند سازی هدفمند جهت ارتقاء سطح کیفی زندگی افراد دارای معلولیت در اجتماع بسیار مهم است. در حقیقت مزیت شهر هوشمند این است که امکان برخورداری معلولان از حداقل‌های یک زندگی بهتر را فراهم می‌کند. در کتاب حاضر که به همت آقای رحمان دلاوری با هدف بررسی و ارزیابی فضاهای شهری برای فعالیت معلولان در شهرهای هوشمند تألیف شده است به این موضوع مهم پرداخته می‌شود که اصولاً در شهرهای هوشمند افراد معلول چگونه می‌توانند از حداقل نیازهای اولیه برای یک زندگی قابل قبول بهرهمند شوند.
امیدوارم این اثر ارزشمند بتواند کمک شایانی به طراحان و برنامه ریزان شهری برای ایجاد امکانات مناسب و همچنین برای معلولان عزیز جهت بهرهمندی از خدمات شهری ارائه نماید. در خاتمه لازم می‌بینم از جناب آقای رحمان دلاوری مؤلف این اثر ارزشمند، از جناب آقای محمد نجفی سرپرست اداره بهزیستی شهرستان دلیجان واز جناب آقای محمدعلی اله دادی کارشناس مناسب سازی بهزیستی استان مرکزی که در به ثمر رسیدن این کتاب نقش به سزایی داشتند تشکر و قدردانی بنمایم.
محمد زیدوند
مدیر کل بهزیستی استان مرکزی
مقدمه دوم
شهرها بستر جدیدی برای محاسبات هستند. امروزه تقریباً در هر جا کامپیوتر وجود دارد. در مقاله‌‌ای با عنوان «رایانه برای قرن بیست‌ویکم» پیش‌بینی شده بود که در قرن آینده، فناوری چنان در زندگی روزمره ما حضور خواهد داشت که این موضوع دیگر به چشم نمی‌آید و امری عادی خواهد شد.
در شهرها، نسبت وجود 103.5 تلفن همراه در هر گروه 100 نفری که در سطح دنیا اندازه‌‌گیری شده نشان می‌دهد هر فرد حداقل یک تلفن همراه دارد. نمایشگرها و سیستم‌های کامپیوتری، در هر نقطه از دنیا وظایف خود را انجام می‌دهند. شبکه‌های بسیار سریع تلفن همراه، امکان برقراری ارتباط مداوم با محتوایی را که برای انجام فعالیت‌های کاربران (حتی موارد کم‌اهمیت‌‌‌‌تر) ضروری است، فراهم آورده‌اند. علی‌رغم وجود شکاف دیجیتالی که حتی در کشورهای پیشرفته نیز همچنان پابرجاست، فناوری، دیوارها و حائل‌ها را فروریخته و ادارات و خانه‌ها را به کوچه‌‌ها و خیابان‌ها متصل نموده است.
شهرها بیشتر با کمک سخت‌افزارها و نرم‌افزارها، شروع به هوشمند‌‌‌سازی خود نموده‌اند. درحال‌حاضر، حسگرها، محرک‌ها و تعداد زیادی از «اشیاء»، به کمک زیرساخت شبکه‌‌ای ناهمگن و با هدف تأمین نیازهای مشاغل، مؤسسات، دولت و به‌ویژه شهروندان، به یکدیگر متصل می‌شوند؛ علاوه‌براین، ظهور برنامه‌های کاربردی مبتنی بر مکان، نحوۀ برقراری ارتباط افراد با یکدیگر و همچنین با خود شهر را تغییر داده است. شهرهای هوشمند ، به‌زودی مشکلات فعلی موجود در بیشتر اماکن شهری، مانند جریان ترافیک، آلودگی هوا، ایمنی، جست‌وجوی خدمات عمومی نظیر بهداشت، آموزش و گردشگری را با بهره‌‌گیری از جدیدترین فناوری‌ها، کاهش می‌دهند. کلمه «هوشمند» نشان می‌دهد مؤلفه‌های اصلی این مفهوم جدید شامل فناوری، مردم، مؤسسات و مکان، نه‌تنها در فضای شهری همزیستی دارند، بلکه باید به‌صورت منطقی در مدل‌‌‌سازی و اجرای راه‌حل‌های مشکلات شهری، به‌عنوان مکمل یکدیگر عمل کنند.
نوآوری‌های شهر هوشمند به دلیل پتانسیل بالایی که در ارائه راه‌حل‌های فناورانه برای حل مشکلات شهری و جلب مشارکت شهروندان در طرح مطالبات و پیشنهادات خود به مدیران شهری و دسترسی به گروه‌های اقلیت دارند، به‌سرعت و در سطح وسیعی مورد توجه قرار گرفته‌اند. افراد دارای معلولیت یکی از اقشار آسیب‌پذیر جامعه هستند که می‌توانند از مزایای فناوری شهر هوشمند بهرهمند شوند، به‌ویژه که آنها در سطح شهر با مشکلات مختلفی روبه‌رو هستند. مشکلات جابه‌جایی از یک مکان به مکان دیگر، کمبود اطلاعات در مورد مسیر درست، عدم وجود پیام‌های هشدار‌‌‌دهنده به طور صحیح و بموقع در مورد وضعیت خطرناک یا امکانات شهری که فعال نیستند و…، نمونه‌هایی از مشکلاتی هستند که افراد دارای معلولیت با آنها مواجه‌اند؛ در واقع، دسترسی به فضاهای عمومی، چنان مسئله مهمی است که دانشگاه سازمان ملل متحد، پژوهش درخصوص شهر هوشمند و توسعه خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات ویژه افراد معلول را در دستور کار خود قرار داده است.
گفتنی است، فضای عمومی یک فضای اجتماعی تلقی می‌شود که عموماً برای استفاده و خوش‌گذرانی همه شهروندان آزاد است و محدودیتی ندارد و عموم مردم می‌توانند به‌صورت مشترک از آن استفاده کنند. خیابان‌ها، جاده‌ها، ایستگاه‌های مترو، پارک‌ها و سواحل به طور معمول به‌عنوان فضاهای عمومی تعریف می‌شوند؛ به همین ترتیب، سالن‌های ورودی ساختمان‌ها و راهروها و ساختمان‌های دولتی که برای عموم آزاد هستند نیز فضاهای عمومی محسوب می‌شوند؛ از طرف دیگر، فضای خصوصی، فضای محدودتری است که طبق قانون، یک فرد یا تعداد محدودی از افراد، مجاز به استفاده از آن هستند. خانه شخصی، اتاق خواب شخصی و یک دفتر کارخانه، نمونه‌هایی از فضاهای خصوصی به‌شمار می‌روند. فضاهای عمومی بیشتر در معرض تغییرات هستند و کنترل متغیرهای محیطی آنها مانند سروصدا، دما و روشنایی، دشوارتر است. برعکس، فضاهای خصوصی ثبات بیشتری دارند و بیشتر اوقات براساس میل صاحب‌‌‌‌شان کنترل می‌شوند. در فضاهای عمومی، که دارای مؤلفه‌ها، امکانات و تجهیزات مختلف و ناهمگن‌‌‌‌تری هستند، احتمال بیشتری وجود دارد که اتفاقات غیر‌منتظره‌‌ای رخ دهد و برعکس، اتفاقاتی که در فضاهای خصوصی رخ می‌دهد، عموماً قابل پیش‌بینی هستند و این محیط‌ها معمولاً همگن‌‌‌‌ترند. جنبۀ دیگری که باید به آن توجه شود، حریم خصوصی است که در فضاهای عمومی کمتر وجود دارد؛ ازاین‌رو، در بیشتر موارد، پیچیدگی کلی فضاهای عمومی از پیچیدگی مکان‌های خصوصی بیشتر است؛ به این معنی که مشکلات مربوط به فضاهای عمومی به تلاش بیشتر و تجزیه‌و‌تحلیل عمیق‌‌‌‌تری نیاز دارند.
مسئولان در سراسر دنیا، برای اطمینان از دسترسی افراد دارای معلولیت به محیط فیزیکی عمومی، سعی کرده‌اند قوانین خاصی را تدوین و اجرا نمایند و تحقیق و توسعه در زمینه کالاها، خدمات، تجهیزات و امکانات متناسب با نیازهای افراد دارای معلولیت را تشویق کنند. در برخی از کشورها مانند برزیل و فرانسه برای استخدام افراد دارای معلولیت و ایجاد انگیزه در جامعه، از شرکت‌هایی که بیش از تعداد مشخصی کارمند (یک‌صد نفر در برزیل و بیست نفر در فرانسه) دارند، درخواست شد که درصدی از پست‌های شغلی خود را متناسب با تعداد کل کارمندان (برزیل، 1991؛ فرانسه، 1987) به افراد دارای معلولیت اختصاص دهند؛ علاوه‌براین، مسئولان برزیلی به طور سیستماتیک، در سیاست‌های خود سهمیه‌هایی را برای حضور افراد دارای معلولیت در دانشگاه‌ها و سازمانهای دولتی درنظر گرفته‌اند. چنین تلاشی برای ارتقای احساس برابری در افراد دارای معلولیت و کمک به مشارکت بالاتر اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و مدنی آنها ضروری بوده؛ اما کافی نیست. اگر افراد دارای معلولیت می‌خواهند از حقوق خود بهرهمند شوند و از این حقوق در زندگی خود مانند ثبت‌نام در دوره‌‌ای در دانشگاه استفاده کنند، چاره‌‌ای ندارند جز اینکه با مشکلات مختلفی که پیش پای آنها در فضای شهری قرار دارد مستقیماً روبه‌رو شوند. همان طور که در تصویر1 (الف) و تصویر1 (ب) ملاحظه می‌کنید، شهرها اساساً به دلیل اطلاعات بصری و مهمی که در آنها وجود دارد، دارای یک بار احساسی هستند؛ همچنین برای شرایطی مانند الزام وجود کفپوش لمسی یا خط بریل در فضاهای عمومی، هنوز قوانین خاصی وجود ندارد. گم شدن در محله‌‌ای که قبلاً هرگز در آنجا نبوده‌اید و تلاش برای یافتن ایستگاه اتوبوسی که باید به آنجا بروید نیز این گونه است. وضع قوانینی که مانع از بروز این نوع مشکلات برای افراد دارای معلولیت می‌شوند کار آسانی نیست. متأسفانه در احداث شهرها معمولاً به الزامات و نیازمندی‌های افراد نابینا، ناشنوا و سالخورده، توجه نمی‌شود.
از جمله حقوقی که طی سه سال گذشته برای افراد دارای معلولیت درنظر گرفته شده، این است که کلیه شهروندان بدون هیچ گونه مزاحمتی به ساختمان‌های عمومی (مانند: اداره پلیس، بیمارستان‌ها، کتابخانه‌های عمومی، شورای شهر و دادگاه‌ها) دسترسی داشته باشند تا از مزایای آنها بهرهمند شوند؛ همچنین به دلیل اینکه افراد دارای معلولیت نیز مالیات می‌پردازند، حق دارند مانند سایر شهروندان از حقوق شهروندی بهرهمند شوند؛ یعنی مردم باید از شهر بهرهمند شوند و سپس به‌عنوان شهروند در آن ایفای نقش کنند؛ به همین دلیل، پارکینسون اشاره دارد: «دموکراسی برای تحقق خود به فضای فیزیکی نیاز دارد.»
برای حل مشکلاتی که افراد دارای معلولیت در دنیای فیزیکی با آنها روبه‌رو هستند، ادبیات و کسب‌وکار بسیارگسترده‌‌‌ای شکل گرفته و انواع دستگاه‌ها و راه‌حل‌های فناوری برای این منظور معرفی شده و همچنین برای دسترسی به دنیای دیجیتال، نظیر وب‌سایت‌های اینترنتی، سیستم‌های کامپیوتر رومیزی و اپلیکیشن‌های تلفن همراه، راه‌حل‌های متنوعی به‌وجود آمده است. طیف وسیعی از طراحان و توسعه‌دهندگان به این نتیجه رسیده‌اند که لازم است به موضوعاتی مانند زیر با عمق بیشتری توجه و دقت کنند:
• قابلیت دسترس‌پذیری: فراهم آوردن امکان دسترسی افراد دارای معلولیت به امکانات فیزیکی و دیجیتال به طوری که این موارد به طور یکسان در دسترس همگان قرار داده شود.
• دسترسی فراگیر(UA): بین فناوری و سیاست ارتباط برقرار می‌کند و مفهومش این است که توسعه فناوری بر زندگی همه شهروندان به‌شدت تأثیر می‌گذارد و می‌طلبد تحقیقات تئوریک، روشمند و تجربی با تأکید بر اصول انسانی و توجیه‌‌پذیری اقتصادی در این زمینه انجام شود.
• فناوری کمکی: به هر بخش از تجهیزات یا سیستم یا محصولی اطلاق می‌شود که سطح دسترسی افراد دارای معلولیت را افزایش داده، با کمک به بهبود قابلیت‌های عملکردی آنها، سطح رفاه عمومی ایشان را بالا می‌برد.
جامعه اطلاعاتی که همچنان درحال گسترش است، دامنه تهیه و مصرف داده را به خارج از منزل منتقل کرده است. درحال‌حاضر، اشیا و چیزهایی که در فضای شهری وجود دارند، توانایی تولید و مصرف داده را دارند و برای جلب توجه شهروندان با یکدیگر رقابت می‌کنند؛ با وجود این، بسیاری از فناوری‌های کمکی مبتنی بر اپلیکیشن‌های مکان‌محور، برای کمک به افراد دارای معلولیت و پشتیبانی از آنها دارای کاستی‌های زیادی هستند، به‌ویژه اینکه تعداد اپلیکیشن‌های کاربردی شهر هوشمند، که با نیازها و مطالبات افراد دارای معلولیت سازگار باشند، بسیار انگشت‌شمارند و نشان می‌دهد این حوزۀ تحقیقاتی باید گسترش یابد.
هدف این کتاب، گره زدن ادله، مقدمات و نتایج شهرهای هوشمند و دسترس‌پذیری فراگیر برای خلق ایده شهرهای هوشمند فراگیر است. به طور خلاصه، یک شهر هوشمند فراگیر از فناوری کمکی دیجیتال در فضاهای شهری استفاده می‌کند تا رضایتمندی افراد دارای معلولیت از حضور در این فضاها را افزایش دهد و مزایای بالقوه طرح‌های شهر هوشمند را برای بیشتر شهروندان گسترش و تعمیم دهد.
در این کتاب با توجه به تنوع معلولیت‌ها، به طور ویژه به ناتوانی‌های حسی و جسمی توجه شده است (شرایطی که در آن فرد قادر است به طور مستقل از یک دستگاه ارتباطی استفاده کند)؛ با این حال، بخش‌های دیگری از جامعه، نظیر: سالمندان، پناهندگان، گردشگران و زنان باردار نیز از دستاوردهای شهرهای هوشمند فراگیر بهرهمند می‌شوند؛ زیرا اجرای دستورالعمل‌های دسترس‌پذیری می‌تواند مزایایی را برای افراد فاقد معلولیت نیز فراهم آورد.
انگیزه و اهداف
جمعیت افراد دارای معلولیت در سراسر جهان رو به فزونی است و در برخی کشورها مانند ژاپن و چین، سالمندان بیش از 50درصد از کل جمعیت را تشکیل می دهند؛ از طرف دیگر، شهر هوشمند طیف وسیعی از خدمات نوآورانه را در دوایر مختلف مدیریت شهری نظیر: حمل‌و‌نقل، مراقبت‌های بهداشتی، ایمنی عمومی، کنترل ترافیک، آلودگی هوا، مدیریت پسماند، انرژی و مدیریت بحران ارائه می‌دهد. در ادبیات شهر هوشمند به‌ندرت به اصطلاحاتی نظیر: فراگیری، افراد دارای معلولیت و فناوری کمکی اشاره شده که البته ناکافی بوده و اگر گاه اشاره‌‌‌ای شده، بیشتر جنبۀ تئوریک داشته و از عمق کمی برخوردار بوده است؛ بنابراین، هنوز هم انتظار می‌رود سازِکارهای اجرایی، مدل‌ها، چارچوب‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و ابزارهای فناوری برای بخش قابل‌توجهی از استفاده‌‌‌کنندگان خدمات شهر هوشمند، ابداع و گسترش یابد.
شهرها صرفاً سیستم‌های سازگار ترکیبی یا محیط زیستی_اجتماعی نیستند، بلکه آنها از نوع سیستم‌های مکانی نیز هستند و بهسازی فضاها و اماکن شهری از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات، به طور فزاینده دنبال می‌شود؛ ازاین‌رو، توسعه فناوری کمکی فراگیر و شهری می‌تواند به مشارکت مدنی معلولان کمک کند و برای آنها این امکان را ایجاد کند که همانند افراد فاقد معلولیت از مزایای شهر هوشمند، بهرهمند شوند؛ در واقع، وجود فناوری کمکی در محیط‌های هوشمند، نه‌تنها نشان‌‌‌دهندۀ توانمندی، بلکه استقلال و حفظ کرامت افراد دارای معلولیت است؛ در حقیقت، یک شهر هوشمند واقعی در مواجهه با فناوری، انتقال قدرت و مقابله با نابرابری‌ها، به‌اجبار با ریسک‌ها و خطرات بیشتری روبه‌روست. پیش‌بینی می‌شود شهر هوشمند به مدد فناوری (شامل: مهندسی و فرایند، ابزارها و منابع محاسباتی)، نسبت به تنوع جمعیتی شهروندان خود نگاه بازتری داشته باشد؛ با این حال، اگرچه دو مؤلفه مهم شهر هوشمند، فناوری و اتصال به شبکه‌ها هستند، هیچ‌یک مهم‌ترین مؤلفه به‌شمار نمی‌روند؛ حتی کشورهای درحال‌توسعه که از زیرساخت بسیار بالایی برخوردارند، این برنامه‌ها برای همه قابل‌استفاده نیستند؛ بنابراین، آماده کردن شهر هوشمندی که برای همه شهروندان مناسب باشد با محدودیت‌هایی روبه‌روست.
در این کتاب، توانمند‌‌‌سازی شهروندان به‌عنوان یکی از چالش‌های شهر هوشمند و فرصت‌های تحقیقاتی مطرح شده است. شهروندانی که ارتباط خود را به طور پیوسته حفظ می‌کنند، شهروندانی هوشمند محسوب می‌شوند؛ این تعریف، اساس و شالوده نوآوری‌های شهر هوشمند را تشکیل می‌دهد؛ به‌عنوان مثال، این شهروندان از طریق تلفن‌های هوشمند خود می‌توانند در پروژه‌های شهری شرکت کرده، به خدمات و اپلیکیشن‌های دیجیتال شهرداری دسترسی داشته باشند. شهروندان، به‌ویژه افراد دارای معلولیت، محور اصلی شهر هوشمند را تشکیل می‌دهند؛ بنابراین، محققان باید با پیشنهاد اپلیکیشن‌های آگاه از موقعیت مکانی، رفتار انسان را که مبتنی بر تجربه کاربر، طراحی، سیستم‌های شهری، محاسبات اجتماعی و سایر زمینه‌هاست، مدل‌‌‌سازی و درک نموده، بر آن تأثیر بگذارند. برخی از دولت‌ها، مانند کشورهای عضو اتحادیه اروپا، اهداف خود را از تعریف و به‌کارگیری معیارهای مربوط به شرایط خاص گروه‌های اقلیت (مانند: افراد داری معلولیت، سالمندان و پناهندگان) و گنجاندن آنها در برنامه‌هایی که به ایجاد یک قلمرو هوشمند و پایدار در سطح جهانی می‌پردازند، شفاف کرده‌اند. پژوهشگران با توجه به مشوق‌هایی که دولت درنظر گرفته، بررسی و پژوهش خود را باید صرف یافتن پاسخ این سؤالات کنند: چه نوع اطلاعاتی را چه زمانی و چگونه باید به کاربر خاص (یا گروهی از کاربران) ارائه داد و چه واکنش‌هایی را باید انتظار داشت؟
یکی دیگر از انگیزه‌های این کتاب در کنار دلایل فنی و سیاسی، دلایل اخلاقی است که این‌گونه تعریف می‌شود: برخورداری شهر از منابعی که در آن، همه شهروندان در بهرهمندی از فرصتها و دسترسی به خدمات عمومی از شرایط یکسان و برابر برخوردار باشند. اپلیکیشن‌های شهر هوشمند درخصوص دسترسی برابر، باید به چنان پیشرفتی برسند که اینترنت و سیستم‌های عامل موبایل در تدوین هنجارها، اصول و دستورالعمل‌های دسترسی، در دهه‌های اخیر به‌ندرت به آن دست یافته‌اند؛ ازاین‌رو، مفهوم شهر هوشمند فراگیر، تلاشی برای پیشرفت در مسئله دسترسی دیجیتالی است.
فهرست
سپاس‌نامه 7
پیشگفتار 11
مقدمه اول 15
مقدمه دوم 17
فصل اول: موانع و مشکلات افراد دارای معلولیت هنگام حضور در محیط شهری
خلاصه فصل 38
فصل دوم: شهرهای هوشمند
تعاریف 43
محاسبات فراگیر 51
محاسبات ابری 52
چارچوب شهر هوشمند (sc) 54
تکامل تدریجی دیدگاه شهر هوشمند 59
خلاصه فصل 62
فصل سوم: دسترس پذیری و تجربیات موفق جهانی
تعاریف 66
فناوری کمکی دیجیتال در فضای شهری: کار مرتبط 85
فصل چهارم: تجربه افراد دارای معلولیت از حضور در فضاهای شهری
خلاصه فصل 119
فصل پنجم: شهرهای هوشمند فراگیر: تئوری و ابزار
الزامات شهر هوشمند فراگیر 130
مدل تجاری شهر هوشمند فراگیر 139
اصول طراحی 150
خلاصه فصل 161
فصل ششم: ارزیابی تجربه کاربر دارای معلولیت در استفاده از فناوری‌های شهر هوشمند فراگیر: برنامه کمکی شهری
نتیجه 177
خلاصه فصل 179
منابع و مراجع 181
یکی از ابزارهای بسیار مهمی که می‌تواند به توانمند سازی افراد دارای معلولیت برای امکان گذران زندگی شخصی و دسترسی به محیط و اماکن عمومی کمک کند، فناوری است. با عنایت به پیشرفت فناوری و فراگیر شدن استفاده از آن در سراسر دنیا با مفهوم جدیدی به نام شهر هوشمند روبرو هستیم که شرایط زندگی در محیط شهری را به شدت متحول کرده است. شهر هوشمند فراگیر و تأمین الزامات آن برای افراد دارای معلولیت، موضوعی است که در این کتاب به آن پرداخته و تلاش کرده‌ایم، با تبیین مفاهیمی که پیش از این اصلاً به آن ها توجه نشده است و یا کمتر به آنها پرداخته‌اند، دریچه جدیدی پیش چشم افراد مرتبط با معلولیت؛ از سیاست گذاران و تصمیم گیران مدیریت کلان کشورتا افراد عادی جامعه، گشوده گردد …
