فرهنگنامه موسیقی معلولان

فرهنگ نامه موسیقی معلولان: فعالان، آثار، رخدادها، تشکل‌ها و تحولات تاریخی، علی نوری، انتشارات توانمندان و دفتر فرهنگ معلولین، ۱۳۹۸، ۵۱۲ ص.

ISBN: 978-622-6216-06-7 ؛ Encyclopedia of Disability Music

موضوع(ها):
موسیقی‌دانان معلول — ایران
معلولان و هنرها — ایران
موسیقیدانان ایرانی — سرگذشتنامه
شاعران ایرانی — سرگذشتنامه
معلولان — ایران
هنر و اجتماع — ایران

مشاهده صفحات اولیه کتاب

معرفی مختصر کتاب
کتاب پیش رو در مورد سرگذشت نامه موسیقی‌دانان معلول ایرانی تهیه و گردآوری شده است. در این مجموعه نخست زندگی‌نامه فعالان ایرانی که دارای معلولیت بوده و به‌عنوان نوازنده یا خواننده معروف می‌باشند را توضیح می دهد. در ادامه نویسنده شرح‌حال چهل‌ونه نفر از مربیان و اساتید موسیقی معلولین را توصیف کرده که از این تعداد، دوازده نفر دارای معلولیت می‌باشند. در پایان نوشتار حاضر با عنوان مأخذشناسی، آثار چاپی و منتشر شده موسیقی معلولیتی را معرفی کرده و اسامی کتب فارسی، عربی و انگلیسی را در این مورد به خواننده عرضه می‌دارد. بررسی موسیقی معلولیتی در دوره‌های تاریخ از مطالب جالب‌توجه و قابل‌بیان در این اثر می‌باشد.

متن پشت جلد کتاب
موسیقی معلولیتی یک شاخه از انواع موسیقی و گویای فعالیت‌های معلولان در عرصه نوازندگی و خوانندگی و تحقیقات درباره این فعالیت‌ها است. کتاب حاضر کارنامه موسیقی ویژه معلولیت در ایران و شامل اطلاعات شخصیت‌ها، مراکز، رخدادها و تحولات، کارکردها، تأثیرات و منابع علمی است.
این کتاب، نمایانگر توانمندی‌ها و پیشرفت‌ها و گاه شکست‌های نابینایان، ناشنوایان و دیگر افراد دارای اختلالات جسمی، حرکتی و ذهنی در عرصه موسیقی است.
زندگینامه و اطلاعات ۲۱۸ فعال موسیقی دارای معلولیت، ۷۳ تشکل و گروه فعال، ۵۰ استاد و مربی مؤثر در آموزش افراد دارای معلولیت، تحولات تاریخی موسیقی معلولان در ایران و بسیاری اطلاعات سودمند دیگر در این کتاب آمده است.
تجارب و دستاوردهای موسیقایی حوزه معلولیت که با تلاش بسیار طی قرون متمادی به دست آمده، سرمایه بزرگ و غنی ملی است. این کتاب کوشیده‌ ابعاد این سرمایه و دستاوردها را به روش علمی به جهان و نیز به نسل‌های آینده معرفی کند.

انتشارات توانمندان
ناشر تخصصی معلولیت و معلولان
تلفن: ۰۲۵۳۲۹۱۳۴۵۲ (ساعت ۸ الی ۱۷) ؛ تلگرام: ۰۹۳۹۸۳۷۳۴۳۵
آدرس: قم، بلوار محمد امین، خیابان گلستان، کوچه۱۱، پلاک۴، دفتر فرهنگ معلولین
ایمیل: nori1363@gmail.com

مقدمه
کتاب حاضر حدود سه سال زمان گرفت و آغاز پروژه به اواسط سال ۱۳۹۴ باز می‌گردد. در آن زمان دانشجویی در مقطع دکترا می‌خواست پایان‌نامه‌اش را در موضوع موسیقی معلولیتی از حیث تحولات تاریخی از مشروطیت تا سال‌های اخیر بنویسد. او از افراد دارای معلولیت حرکتی بود و با دفتر فرهنگ معلولین تماس گرفت و مشخصاً منابع می‌خواست. یک هفته از او وقت خواستیم. پس از جستجوهای بسیار، متوجه شدیم منابع کاملاً مرتبط به این موضوع به زبان فارسی نداریم ولی منابعی هست که قسمت‌هایی از آنها ربط دارد، البته اینها هم اندک بودند. پس از آن دیگر موضوعات هنری و موسیقایی ویژه معلولیت هم جستجو شد و با همین نتیجه تقریباً مواجه شدیم. از این‌رو تصمیم گرفتیم چند پروژه و کتاب در این مرکز کار شود. اکنون یکی از این پروژه‌ها آماده نشر شده است.
*
کارشناسان امور معلولین در کشورهای مختلف به این نتیجه رسیده‌اند که موسیقی نقش‌های متعدد و متنوع در جامعه ایفا می‌کند؛ در روحیه معلولان مؤثر است و می‌تواند به عنوان درمان آلام آنان به کار گرفته شود؛ در اشتغال آنان مؤثر است و می‌تواند شیوه‌ای برای کسب درآمد باشد؛ به هنگام اوقات فراغت و به عنوان تفریح سالم قابل استفاده است؛ معلولان از طریق نوازندگی یا خوانندگی یا تمرین شیوه‌های موسیقایی مورد علاقه، در زمان بیکاری و استراحت، به آرامش روحی و روانی می‌رسند و از اضطراب و افسردگی رها می‌شوند. به هر حال از منظرهای مختلف موسیقی می‌تواند نقش توان‌بخشی و توان‌افزایی در گروه‌های مختلف دارای معلولیت ایفا کند.
مدیریت توان‌بخشی در بسیاری از کشورها با استفاده صحیح از این شیوه توانسته‌اند، هزینه‌های توان‌بخشی را کاهش دهند؛ پیامدهای منفی شیوه‌های قدیمی توان‌بخشی مثل فیزیوتراپی را خنثی کرده و آثار و پیامدهای مثبت جایگزین کنند؛ راه را برای فعال شدن معلولان در جامعه و افزایش مشارکت اجتماعی آنان باز کنند؛ و بالاخره مقدمات لازم برای اشتغال و کسب و کار آنان را سامان‌دهی نمایند.
اما وقتی این نتایج به دست می‌آید که در بخش پژوهش، اطلاعات صحیح گردآوری شده و کارشناسان به تجزیه و تحلیل موضوعات پرداخته و خط‌مشی درست همراه با برنامه‌های اجرای دقیق در اختیار مسئولین گذاشته باشند. خلاصه اینکه بدون پژوهش نمی‌توان امید داشت که کارها به نتیجه مطلوب برسد. اما پژوهش هم به ابزارهای خاص خود نیاز دارد که یکی از مهم‌ترین آنها منابع است. متأسفانه در بخش تهیه و انتشار منابع برای موضوعات معلولیتی، اقدامات نهادهای دولتی بسیار کم بوده است؛ بخش خصوصی و سمن‌های مردمی هم به دلیل فقدان منابع مالی، توانایی برای این‌گونه امور را ندارند.
البته دفتر فرهنگ معلولین با مدیریت درست و برنامه‌ریزی توانسته ده‌ها منبع مورد نیاز در زمینه‌های مختلف فراهم آورد و در اختیار معلولین نخبه و پژوهشگران و مؤلفین قرار دهد. یکی از آن منابع، همین کتاب است.
**
کتاب حاضر به روش منابع مرجع تألیف شد؛ چون پژوهشگران برای پروژه‌های تحقیقاتی درباره هنر معلولیتی و موسیقی معلولیتی به چنین آثاری بیشتر نیاز دارند. البته جای منابع مرجع در جامعه هدف و فرهنگ معلولان بسیار خالی است. تا کنون در ایران، چند عنوان دانشنامه، دائره‌المعارف، کتاب شناسی، راهنما، شناسنامه و اصطلاح نامه درباره موضوعات مختلف نابینایی، ناشنوایی، معلولیت‌های حرکتی، ذهنی یا اجتماعی منتشر شده است؟
پاسخ این پرسش معلوم است. سازمان بهزیستی و دانشگاه بهزیستی به عنوان نهادهای دولتی که اساساً باید در این حوزه‌ها فعال باشند، چند عنوان کتاب مرجع درباره تاریخ معلولیت، تاریخ تشکل‌های نابینایی، هنر معلولیتی، موسیقی معلولیتی، آموزش و پرورش معلولان، آسیب‌شناسی، مناسب‌سازی و ده‌ها موضوع دیگر منتشر کرده‌اند. تأسف‌آور اینکه نهادهای دولتی که بودجه‌های کلان ملی در اختیار دارند از بخش خصوصی که به اجرای پروژه‌های مرجع می‌پردازند تا کنون حمایت نکرده‌اند.
پاسخ این پرسش‌ها متأسفانه منفی است. از طرف دیگر به دلیل پر هزینه بودن پروژه‌های مرجع، افراد عادی توانایی انجام آن را ندارند. نتیجه اینکه فقدان منابع مرجع درباره موضوعات مختلف معلولیتی، راه را بر اجرای تحقیقات مستند و کارساز و مؤثر بسته‌ است.
***
کتاب حاضر با این طرح و ذهنیت شروع به تحقیق و پژوهش شد که تمامی اطلاعات درباره ابعاد مختلف موسیقی معلولیتی را جمع‌آوری و در قالب مدخل‌های مضبوط تنظیم و عرضه کنیم. اما در عمل متوجه شدیم. درباره بعضی مدخل‌ها و موضوعات، حتی یک سطر اطلاعات وجود ندارد. درباره بعضی از دیگر مدخل‌ها اطلاعات بسیار اندک است که گویای ماهیت آنها نیست و نمی‌تواند آنها را بشناساند. بعضی از مدخل‌ها هم انبوهی از اطلاعات دارند ولی مغلوط و مغشوش است. چون تاکنون نقادی نشده و در معرض بررسی و تجزیه و تحلیل قرار نگرفته‌اند.
به هر حال، در واقع دائره‌المعارف و فرهنگنامه و دیگر آثار مرجع در موضوعی شکل می‌گیرد و تحقق پیدا می‌کند که اطلاعات مکفی برای مدخل‌های انبوه و منابع متکثر وجود داشته باشد. آن هم فقط تکثر اطلاعاتی کافی نیست تنوع و چندگانگی هم شرط است.
به هر حال، به منظور تأمین اطلاعات مکفی برای مدخل‌های این فرهنگنامه مجبور بودیم، دامنه اطلاعات را توسعه دهیم، نشریات، سایت‌‌ها، کتب و پایان‌نامه‌ها را مطالعه کنیم و هر جا اندک اطلاعاتی می‌یابیم جمع‌آوری کنیم.
با این توضیحات، امیدواریم پژوهشگران نسبت به علل ضعف‌ها و مشکلات موجود در این کتاب مطلع شده و با همدلی و همکاری با این پروژه، در تکمیل چاپ دوم این کتاب کوشا باشند.
****
مدام مسئولین، مدیران، خود معلولان و مسئول تشکل‌ها به درستی می‌گویند معلولان کار و شغل ندارند؛ فلان درصد آنان درآمد کافی ندارند و کاریابی و اشتغال برای آنان یک ضرورت است و … . ولی کسی نمی‌پرسد کشورهایی که معلولان دارای شغل و درآمد هستند چه روشی را پیش گرفتند و چه راهی را رفتند؟ آیا ما هم می‌توانیم همان تجارب را در اینجا اجرا کنیم؟
آنها تصادفی به این مرحله نرسیده یا در این کشورها معجزه‌ای رخ نداده؛ بلکه با فکر، درایت و پشتکار توانستند مشکلات را از پیش پای خود بردارند و جامعه مرفه و ایده‌آلی بسازند.
موسیقی از قدیم زمینه خوبی برای کسب درآمد و اشتغال بوده است. معلولان به دلیل تمرکز و ضریب هوشی بالاتر نسبت به عموم مردم می‌توانند بهتر و زودتر در رشته‌های نوازندگی و خوانندگی موفق شوند. از این‌رو وقتی به تاریخ موسیقی در کشورهای مختلف می‌نگریم، افراد دارای معلولیت بسیار می‌یابیم. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ در ایران به دلیل اینکه دیدگاه‌های مخالف موسیقی غلبه و سیطره یافتند، از این‌رو معلولین هم نتوانستند در رشته‌های موسیقی پیشرفت‌های چشمگیر کسب کنند. بعضی از آنان جذب رشته مداحی و مرثیه‌خوانی و برخی از آنان جذب قرائت و حفظ قرآن کریم و روایات مثل نهج‌البلاغه شدند؛ و بعضی مهاجرت و جلای وطن داشتند و دسته دیگر هم این شیوه را کنار گذاشتند.
کشور مصر در زمینه معلولین تجربه مثبت و کارآمد دارد. دولت مصر با حمایت از معلولین برای آنان آموزشگاه‌های موسیقی و نیز قرآن کریم تأسیس و دایر کرده و بر اساس آمارهای موجود بیش از پنجاه درصد نابینایان و بیش از سی درصد دیگر معلولان جذب شده و آموزش دیده و به تولید و اشتغال و درآمدهای خوب رسیده‌اند. به طوری که گفته می‌شود مصر در زمینه اعزام مبلغ، مدرس و مروج قرآن درآمدی سرشار دارد. چون به همه کشورهای اسلامی قاری، مداح و مروج قرآن اعزام می‌کند و به کشورهای غیر اسلامی نوازنده و خواننده می‌فرستد.
البته جوری برنامه‌ریزی کرده که کسی به عنوان فرار و مهاجرت از کشور خارج نمی‌شود بلکه به عنوان توسعه کشورشان و بالا بردن درآمد و سطح اقتصادی مصر به دیگر کشورها می‌روند و پس از انجام مأموریت باز می‌گردند. البته با چمدان‌های پر از دلار و پول، در سفر به قاهره و حضور حدود یک ماه و نیم در سال ۱۳۸۱ در آن کشور، این واقعیت‌ها را عیناً مشاهده کردیم.
همچنین در اروپا، آمریکا و ژاپن و دیگر کشورهای توسعه یافته جهان، آموزش موسیقی به معلولین از کودکی و پیش از ورود به مدرسه شروع می‌شود به طوری که با اتمام دوره متوسطه، افراد دارای معلولیت در یکی از رشته‌های موسیقی تبحر دارند و می‌توانند اشتغال و کسب درآمد داشته باشند. زیرا موسیقی از جمله نیازهایی فردی و اجتماعی است که نیاز به آن همگانی است؛ از طرف دیگر تنوع و کثرت آن هم بسیار است.
*****
در دوره‌ای که تمدن اسلامی در اوج شکوه و اقتدار بود، یعنی در سده چهارم تا هفتم قمری؛ کمک و مساعدت عمومی به نوازندگان و خوانندگان به صورت یک فرهنگ مقبول بوده و مردم از طبقات مختلف و هر گروه به نوبه خود و به اقتضای دارایی خود به این جریان کمک می‌کردند. چون ارضا و تغذیه روحی از طریق شنیدن ساخته‌های موسیقی یا صدای خوانندگان، مقبولیت همگانی داشت. جرجی زیدان در کتاب تاریخ تمدن در این باره نوشته است:
صله و جایزه دادن به خوانندگان، نوازندگان و شاعران از آغاز اسلام معمول بوده است پاره‌ای از خلفا برای شاعران مقرری ماهانه، یا سالانه تعیین می‌نمودند گاه هم سالی یکبار در روز معین شاعران را می‌پذیرفتند و مقرری سالانه آنها را به عنوان صله می‌دادند. در مورد شعر و شاعری هم بزرگان اسلام به شاعران، در آن دوره بذل و بخشش داشتند؛ خلفای بنی‌امیه برای اولین مرتبه در تاریخ اسلام به شاعران پول فراوان دادند. ولید بن یزید پیش از دیگران صله و جایزه شاعران را می‌پرداخت، او نخستین خلیفه‌ای است که برای هر بیت شعر، هزار درهم جایزه معین کرد و سایرین هم به او تأسی نمودند. عباسیان مبلغ را افزودند و برای یک قصیده صد هزار درهم جایزه دادند.
در زمان عباسیان خاندان برمک بیش از هر امیر و وزیر به شاعران کمک کردند به خصوص فضل بن یحیی که مرد شعر دوست شاعر پروری بود. یکی از شاعران درباره او شعری دارد که مضمون آن این‌گونه است:
«فضل به قدری با شاعران نیکویی کرد که همه مردم شاعر شدند.»
یحیی پدر فضل مانند پسر به نوازندگان و شاعران محبت داشت و اگر شاعری را در کوچه می‌دید و پولی همراه نداشت از اسب به زیر می‌آمد و اسب خود را به شاعر می‌داد. بزرگان و رجال ممالک اسلامی هر کدام به نوبه خود پول‌ها و صله‌هایی به شاعران و آوازه‌ خوان‌ها می‌دادند؛ ولی هیچ‌کدام از آنان در این زمینه به پای خلفای عباسی و امیران و وزیران آنان نرسیدند. اخبار و داستان مربوط به شاعران و آوازه خوانان بسیار است.
همین که تمدن اسلامی رو به تکامل و جامعه به طرف سازندگی رفت و مردم آسایش و ثروت یافتند، طبعاً به ادبیات، شعر، ساز و آواز توجه کردند، به خصوص خلفا که از همه راحت‌تر و متمول‌تر بودند، بیشتر دنبال ساز و آواز رفتند و برای اهل طرب ماهانه و مقرری تعیین کردند و مانند شاعران اوقات معینی برای ملاقات و راه دادن آنان معین نمودند و عده‌ای از درباریان را برای رسیدگی به کارهای آنان مأمور ساختند و هر وقت به شکار و گردش می‌رفتند، آنان را با خود می‌بردند و جایزه‌ها و انعام‌های بسیار به آنان می‌دادند، سازندگان و خوانندگان بیش از شاعران نزد خلفا آمد و شد داشتند و زیادتر از شاعران پول و جایزه می‌گرفتند.
در میان خلفای اموی یزید بن عبدالملک بیش از دیگران به سازندگی و خوانندگی علاقه‌مند بود؛ هنگامی حبابه برای او شعری خواند و سازی نواخت و خلیفه به رقص آمد؛ بی‌اختیار بانگ زد: ای جان عزیز از شدت خوشی می‌خواهم بپرم، حبابه گفت ملت را به کی می‌سپاری؟ خلیفه جواب داد که ملت دست تو سپرده است.
ولید پسر یزید بن عبدالملک نیز در این قسمت‌ها بی‌قرار بود. مهدی و هارون و واثق و متوکل (از میان خلفای عباسی) بیش از دیگران به ادبیات و موسیقی توجه داشتند و طبعاً امیران و بزرگان معاصر آنان نیز از آنان پیروی می‌کردند.
هدف از بیان تاریخ گذشته در زمینه ادبیات موسیقی، تأکید بر فسادهای جاری در دربارها نیست بلکه می‌خواهم بگویم در جوامع اسلامی همیشه، ادبیات و موسیقی جایگاه فراگیر و مهم داشته و اساساً تمدن و فرهنگ اسلامی بدون شعر و ادبیات و بدون موسیقی قابل فهم نیست. مردم از طبقات مختلف به موسیقی و شعر به عنوان بخشی از زندگی خود می‌نگریستند و برای آن بودجه‌ای از سبد خانوار در نظر گرفته بودند. اشراف و درباریان بیشتر به این مسئله توجه می‌نمودند و مخارج بیشتر داشتند.
اگر در این زمان موسیقی فاخر و موسیقی پاک که نقش مثبت در زندگی خانواده‌ها دارد و از آلام آنها می‌کاهد و به آنان سلامتی می‌بخشد، فراگیر شود و گسترده گردد، حتماً تأثیرات مثبت در بخش‌های جامعه خواهد داشت. یک نقش آن اشتغال و کسب درآمد بسیار برای معلولان است.
******
کتاب حاضر به بررسی ابعاد این مسئله می‌پردازد و نقش و جایگاه معلولین را در موسیقی بررسی می‌کند. هدف این کتاب این است که بتوانیم نوعی موسیقی به نام موسیقی ویژه معلولین یا موسیقی معلولیتی پی‌ریزی کنیم سپس برای توسعه آن اقدام کنیم. این نوع موسیقی در شمار موسیقی اجتماعی طبقه‌بندی می‌گردد. و با انواع دیگر موسیقی مثل درباری و موسیقی غنایی و لهب و لعب آور فاصله دارد. نوازندگی‌‌های رزمی و نظامی، موسیقی درمانی و موسیقی آموزشی از نوع موسیقی اجتماعی است. معلولین با تجربه‌آموزی از گذشته می‌توانند در این رشته به موفقیت رسیده و علاوه بر اشتغال به همنوعان خود هم کمک می‌کند.
لازم است از جناب حجت الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی نماینده آیت الله العظمی سیدعلی سیستانی مدظله تشکر نماییم که با راهنمایی و پشتیبانی‌های مناسب خود راه پیشرفت را هموار فرمودند. نیز از همکاران پروژه آقای مسعود باقری و خانم مریم قاسمی و مدیر عامل دفتر فرهنگ معلولین آقای محمد نوری سپاسگزاری می‌نمایم.
علی نوری
تیر ماه ۱۳۹۷

فهرست تفصیلی
مقدمه ۵
تقاضا و استدعا ۱۰

فصل اول: معلولان فعال
فعالان ایرانی
آبادی، اسکندر ۱۳
آرام، توران ۱۴
ابراهیم‌پور، عارف ۱۴
ابراهیم‌زاده، اصغر ۱۶
ابراهیمی، اکرم ۱۷
ابراهیمی، علی ۱۷
احمدزاده، محمد ۱۷
احمدی لاری، محمدکاظم ۱۸
احمدی، فرناز ۱۹
احمدی، فریبا ۱۹
نیشابوری، ادیب ۲۰
اردوخانی، حمید ۲۲
اسکندری، نگین ۲۳
اسلامی شرار، هاتف ۲۳
اسماعیلی، اکبر ۲۴
اشرفی، غلامحسین ۲۵
افشاری، الناز ۲۵
افشاری، امید ۲۵
افضلی، محمد ۲۷
اکبری، خدیجه ۲۷
الصاق، مهدی ۲۷
الهی، علی ۳۰
امیرآجلو، امیر ۳۱
امیرتیموری، محبوبه ۳۱
امیریان، حامد ۳۲
اناری، اکبر ۳۲
اهوز، محسن ۳۲
باباجانی محمدی، زهرا ۳۳
بابایی، علیرضا ۳۳
بابایی، محمدرضا ۳۳
بازدیدی، پوریا ۳۷
باقری، امیرحسین ۳۸
باقری، روح‌اللّه ۳۸
باقری، مسعود ۳۸
برومند، نورعلی خان ۳۹
بنان، غلامحسین ۴۰
بن سعدمونی، فرشاد ۴۳
بهاری شیرمرد، بهرام ۴۳
بهرام نیاکان، امینه ۴۳
بهمنی، سامان ۴۶
بیرانوند، همت اللّه ۴۶
بیگلری‌پور، سهیل ۴۶
پاکدل مقدم، مریم ۴۷
پراور، فاطمه ۴۷
پرتو، امیرمحمد ۴۷
پرنده، رضا ۵۳
پنجه‌ای، علی ۵۳
پورات، فتانه ۵۶
پورجعفری، فائزه ۵۶
پورحاجی، مهدیه ۵۶
پور محمودی، مسعود ۵۷
پیام علی، کیومرث ۵۷
تأملی، گلارا ۵۷
تجدد، خدیجه ۵۸
بهروز، تقیزاده ۵۸
ثابتی، شهرام ۶۰
جباری، علی ۶۳
جعفری، داوود ۶۴
جعفریان، علی ۶۹
جلالی، امید ۷۰
جلالی گوران، احمد ۷۰
جمشیدی، رض ۷۱
جوادیان، مهدی ۷۱
جهان منش، داود ۷۳
چابک، ابراهیم ۷۷
چمک، نصرت ۷۷
چناریان، خسرو ۷۷
حاجیپور، رضا ۸۳
حسابی، مهلا ۸۳
حسن‌لو، ژیلا ۸۳
حسنی، زیبا ۸۴
حسینی، جعفر ۸۴
حسینی، سید احسان ۸۹
حسینی، زینب ۸۹
حمزه‏ای، محمد ۸۹
حُمَّسی، ارغوان ۸۹
حمید کردار، کامران ۹۱
حیدری، معصومه ۹۲
حیدری تفتی، مهدی ۹۴
خاتمی نیا، میثم ۹۴
خدایی سعیدخانلو، شهرام ۹۵
خدری، عباس ۹۶
خرم جاه، نرجس ۹۶
خزائلی، محمد ۹۷
خسروی، بهنام ۱۰۱
خسروی، فاروق ۱۰۱
خلیلی، زینب ۱۰۲
دارابی بختیار، محمد مراد ۱۰۲
دانش، احمد ۱۰۲
دگان، علی ۱۰۳
دودانگه، علی اکبر ۱۰۳
دویستی موگوئی، محمد ۱۰۳
دهقانیان، مبین ۱۰۴
ذوالفقاری نسب، مهدی ۱۰۴
رحمانی، اکبر ۱۰۵
رحمانی، سهام ۱۰۵
رحمانی، شبنم ۱۰۵
رحمتی، فریبا ۱۰۶
رحیمی، محمد ۱۰۶
رحیمی دیبکی، مهرداد ۱۰۶
رستگار، علی ۱۰۹
رستگاری، محمدعلی ۱۰۹
رسولی، مهدی ۱۱۰
رضایی، محمود ۱۱۰
رضایی، میلاد ۱۱۷
رعدی، طاهره ۱۱۸
رضایی نراقی، حسین ۱۲۱
رودکی، ابوعبداللّه جعفر بن محمد ۱۲۱
روزمند، مریم ۱۲۲
رومیزاده، مصطفی ۱۲۵
زاتوریان، زاغگانوش ۱۲۵
زارعی، امیرحسین ۱۲۵
زمانی، علی‌جان ۱۲۶
زمانیان جزی، اسماعیل ۱۲۶
زمزم، مینا ۱۲۶
زند، عباس ۱۲۷
زنگنه، پری ۱۲۷
ساده، محسن ۱۳۶
سجادی، سید مجتبی ۱۳۶
سقازاده آرانی، صدیقه ۱۳۷
سورنیان، آرمینه ۱۳۷
شاه دادی، اسماء ۱۳۷
شعبانی، محمد ۱۳۸
شقاقی، حسن ۱۳۸
شمس، صالح ۱۳۸
شوری، شیما ۱۳۹
شهبازی، عیسی ۱۳۹
شیرقربانی، امیرحسین ۱۴۰
شیروانی لک، عرفان ۱۴۰
شیرین آبادی فراهانی، نصراللّه ۱۴۳
صابری، غلامعلی ۱۵۱
صادقی، رضا ۱۵۲
صادقی نژاد‌، پیمان‌ ۱۵۴
صالحی، فاطمه ۱۶۰
صحاف، یعقوب ۱۶۳
صدیق منش، راحله ۱۶۳
صفائی، ربابه ۱۶۳
صفیلو، مهدی ۱۶۴
صلواتی، شیدا ۱۶۵
صوفی سویری، مهناز ۱۶۵
صهبان، رضا ۱۶۶
طالقانی، سعید ۱۶۶
طاهریان، علی ۱۶۶
عابدینی، اکبر ۱۶۶
عابدینی، رضا ۱۶۷
عباسی، بتول (روح انگیز) ۱۶۷
عسگری، حمید ۱۶۷
علیپور، اسماعیل ۱۶۸
علی سنجی، الهه ۱۶۸
غلامی، ابرهیم ۱۶۹
فاضلی، مهیار ۱۷۳
فتحی، کامروز ۱۷۳
فخار زاده، اکرم ۱۷۵
فدوی طالقانی، سعید ۱۷۸
فرج پور، معصومه ۱۷۹
فرزانه، مجتبی ۱۸۲
فرهادی مفتخر، محسن ۱۸۳
فقیهی، حسن ۱۸۴
فلاح آزاد، محمد ۱۸۵
فیض، رضا ۱۸۵
قدیری، سید مجتبی ۱۸۵
قلعه، پیمان ۱۸۷
قلی‌زاده، ارمغان ۱۸۷
قلی‌زاده، معین ۱۸۷
قنادپور، منصور ۱۸۹
کابی، میلاد ۱۸۹
کاظمی‌پور، عباس ۱۹۰
کرمی کبیر، علی ۱۹۰
کمالی، ریحانه ۱۹۷
کمالی، وحید ۱۹۷
کوهی، فدیا ۱۹۷
کهندانی، علیرضا ۱۹۷
گرجی، مهدی ۱۹۸
گرگین پور، فرود ۱۹۸
گروسی، سلمان ۲۰۰
گنجه‌ای، داود ۲۰۰
گنجی، نعمت ۲۰۱
لشگری، محسن ۲۰۲
لکا، محمدرضا ۲۰۲
محسن پور، احمد ۲۰۷
محمدزاده، محمدعلی (بابک) ۲۰۹
محمدقلی، محسن ۲۰۹
محمدی، بنیامین ۲۱۲
محمدی، مائده ۲۱۲
محمدی، مژده ۲۱۳
مشعشع، مهری سادات ۲۱۳
مصلحی، مهرداد ۲۱۳
مطلبزاده، محمد ۲۱۳
مطلبی، رؤیا ۲۱۴
مظفری، مهدی ۲۱۶
معارفی، ناصر ۲۱۷
معطری، عبداللّه ۲۱۷
مقتدر، ماهگل ۲۱۸
منتظر، بتول ۲۱۸
موسوی، رحیمه سادات ۲۱۸
مولایی، علی ۲۱۹
مهجور کرمانشاهی، احمد ۲۱۹
مهدی‌خانی، عباس ۲۲۰
میرزایی، مهدی ۲۲۰
نامنی، محمدرضا ۲۲۱
نباتی، محمدرضا ۲۲۲
نبی اللّهی، امیر ۲۲۳
نجفی ملکی، هادی ۲۲۳
نصیری، بهنام ۲۲۳
نعمتی الهی، ملک جان ۲۲۴
نوراللّهی، حسین ۲۲۵
نوری، عباس ۲۲۵
واحدی، عبدالعزیز ۲۲۵
وطنی، محمد ۲۲۶
وفایی، مهرشاد ۲۳۰
وهابی، محمد ۲۳۱
هاتفی اردکانی، فاطمه ۲۳۱
هماوندی، هما ۲۳۱
یزدی، عباس ۲۳۳
یاوری، حسین ۲۳۳
یوسفی، رضا ۲۳۳
یوسفی، فاطمه ۲۳۳
یوسفی‌زاده، امیرسجاد ۲۳۴

فعالان خارجی
آنتان، کارل ۲۳۵
اک، جانی ۲۳۵
بتهوون، لودویک وان ۲۳۵
بوچلی، آندریا ۲۳۶
چارلز، ری ۲۳۷
دوراسکی، برانکو ۲۳۷
شوور، دایان ۲۳۸
فلیسیانو، خوزه ۲۳۸
کلایناو، کیلمن ۲۳۸
واندر، استیوی ۲۳۹
یعقوبی نوریه ۲۳۹

فصل دوم: مراکز، تشکل‌ها و گروه‌ها
آموزشگاه‌های مردمی ۲۴۳
آموزشگاه موسیقی رازان ۲۴۳
آموزشگاه موسیقی زروان ۲۴۳
آموزشگاه موسیقی مهر آیین ۲۴۴
کانون خیریه سندرم داون ایران ۲۴۴
مؤسسه توانبخشی ولیعصر(عج) ۲۴۶
انجمن علمی و فرهنگی دانشجویان و دانش آموختگان نابینای ایران ۲۴۸
مدارس و مراکز آموزش نابینایان تهران ۲۴۸
مدارس و مراکز آموزش نابینایان شهر ری ۲۴۹
مدارس و مراکز آموزش نابینایان کرج ۲۵۰
انجمن روشندلان جوان قم ۲۵۰
مؤسسه خیریه باران مهر لیان ۲۵۱
مؤسسه آرتا آفرین هرمزگان ۲۵۳
مرکز آموزش و توانبخشی کودکان اُتیسم اصفهان ۲۵۸
انجمن موج نور اصفهان ۲۵۹
مرکز آموزشی ابابصیر اصفهان ۲۶۰
مدرسه نورآیین اصفهان ۲۶۰
آموزشگاه آزاد موسیقی رودکی اصفهان ۲۶۱
مدرسه حسن اصولی تبریز ۲۶۲
آموزشگاه شبانه‌روزی شوریده شیرازی ۲۶۲
مدارس و مراکز آموزش نابینایان مشهد ۲۶۳
مدارس و مراکز آموزش نابینایان اهواز ۲۶۴
آموزشگاه‌های دولتی ۲۶۶
تحولات تاریخی ۲۶۶
مدرسه موزیک و مدرسه موسیقی ۲۶۶
مدرسه عالی موسیقار ۲۶۷
هنرستان عالی موسیقی ۲۶۷
هنرستان موسیقی ملی ۲۷۰
نقد عملکرد هنرستانهای موسیقی ۲۷۰
فرهنگسرای نیاوران ۲۷۳
فرهنگستان هنر ۲۷۴
فرهنگسراهای شهرداری تهران ۲۷۴
فرهنگسرای اشراق ۲۷۶
فرهنگسرای بانو ۲۷۷
فرهنگسرای بهمن ۲۷۷
فرهنگسرای تفکر ۲۷۸
فرهنگسرای جوان ۲۷۸
فرهنگسرای دانشجو ۲۷۸
فرهنگسرای سالمند ۲۷۹
فرهنگسرای مدرسه ۲۸۰
فرهنگسرای نوجوان ۲۸۰
فرهنگسرای هنر ۲۸۰
نتیجه‌گیری ۲۸۱
گروه‌های موسیقی و سرود ۲۸۲
گروه آوای بی‌صدا ۲۸۳
گروه آوای جم ۲۸۳
گروه آوای دستان ۲۸۴
گروه ارغوان حمسی ۲۸۴
گروه بانوان دادمهر ۲۸۷
گروه بچههای خورشید ۲۸۸
گروه بصیر ۲۸۹
گروه پژواک سکوت ۲۹۰
گروه پلاریس ۲۹۰
گروه تیام کاشان ۲۹۵
گروه خورشید ۳۰۲
گروه درنگ ۳۰۳
گروه دست افشان ۳۰۴
گروه دستهای فرشتگان ۳۰۴
گروه رعد شرق تهران ۳۰۶
گروه روح افزا ۳۰۶
گروه روح بلند آبیدر ۳۰۷
گروه ستارگان مهر ۳۰۹
گروه آوای نگاه ۳۰۹
گروه سنا ۳۱۳
گروه شورآفرینان ۳۱۳
گروه شیدا ۳۱۵
گروه صبا ۳۱۶
گروه فریادگران بی‌صدا ۳۱۷
گروه قاصدک ۳۱۷
گروه کانون سندرم داون ایران ۳۱۸
گروه گلونگ ۳۱۹
گروه لگاتو ۳۲۰
گروه ماهبانگ ۳۲۳
گروه مهرنوا ۳۲۴
گروه نگاه ۳۲۸
گروه نهیب ۳۲۹
گروه وحدت ۳۳۰

فصل سوم: جشنواره‌ها، همایش و نشست‌ها
جشنواره موسیقی معلولین ۳۳۵
اولین جشنواره موسیقی معلولین، تهران ـ ۱۳۷۹ ۳۳۵
دومین جشنواره موسیقی معلولان سراسر کشور (مهرآوا) ۳۳۶
جشنواره موسیقی معلولین (پرواز) ۳۴۱
جشنواره موسیقی معلولین (گیلان ـ فروردین ۱۳۹۵) ۳۴۲
جشنواره موسیقی معلولین (گیلان ـ اسفند ۱۳۹۵) ۳۴۳
جشنواره موسیقی معلولین (گیلان ـ فروردین ۱۳۹۷) ۳۴۴
جشنواره سرود و موسیقی شمسه ۳۴۵
جشنواره تفریق تیرگی ۳۴۹
جشنواره صدای سپیده ۳۵۱
کنسرت معلولین کشور ۳۵۴
نشست فعالان موسیقی دارای معلولیت ۳۵۶

فصل چهارم: استادان و مربیان
آرزومانیان، آندره ۳۶۳
آقارضی، سیمین ۳۶۳
احتشامی، فریدون ۳۶۴
احمد زاده، شروان ۳۶۵
اسماعیل‌زاده، حسین‌خان ۳۶۶
باغچه‌بان، اِولین ۳۶۶
بدیعی، حبیب اللّه ۳۶۷
برومند، نورعلی خان ۳۶۹
بهاری، علی اصغر ۳۷۰
تهرانی، حسین ۳۷۰
جعفریان، علی ۳۷۲
چناریان کاشانی، خسرو ۳۷۳
خمر، عباسعلی ۳۷۵
خیام، هوشیار ۳۷۵
رضایی، محمود ۳۷۶
روحانی، انوشیروان ۳۷۷
زرگری، داریوش ۳۷۷
زرین‌پنجه، نصراللّه ۳۷۷
سدیفی، سایه ۳۷۸
سلیمی تبار، اکبر ۳۷۸
سلیمی تبار، علی ۳۷۹
شجریان، محمدرضا ۳۸۰
شیرین آبادی فراهانی، نصراللّه ۳۸۰
صحاف، یعقوب ۳۸۱
صدقی گفتار، محمد ۳۸۳
صدقی‌آسا حسینی، میر اسماعیل ۳۸۴
صفوت، داریوش ۳۸۴
طالبی، نورمحمد ۳۸۶
ظریف، هوشنگ ۳۸۶
عبادی، احمد ۳۸۸
فروتن، یوسف ۳۸۸
قنادپور، منصور ۳۸۹
کرباسی، اهورا ۳۸۹
کریمی، محمود ۳۹۰
گرگین پور، حبیب اللّه خان ۳۹۱
گرگین پور، فرهاد ۳۹۱
گرگین‌پور، فرود ۳۹۲
لاچینی، فریبرز ۳۹۳
لطفی، شریف ۳۹۴
لطفی، محمدرضا ۳۹۵
لکا، محمدرضا ۳۹۶
محسن پور، احمد ۳۹۶
معروفی، جواد ۳۹۶
منوچهری، حسن ۳۹۷
نحوی، امیدعلی ۳۹۸
‌نوری، محمد ۳۹۹
وزیری، علینقی ۴۰۰
وزیری تبار، حسین علی ۴۰۱
هرمزی، سعید ۴۰۲

فصل پنجم: دوره‌های تاریخی
دوره ایران باستان
سه هزار سال قبل از اسلام ۴۰۷
اوستا و عیلام و شوش کهن ۴۰۷
دوره هخامنشی ۴۰۷
دوره پارتیان ۴۰۸
دوره ساسانیان ۴۰۸
نتیجه‌گیری ۴۰۹
دوره اسلامی
سده اول تا دهم قمری ۴۱۰
دوره نخست (۲۳ـ ۱۳۲ق) ۴۱۰
خلافت عباسی (۱۳۲-۶۵۶ق) ۴۱۰
دوره حکومت‌های ایرانی تا تیموریان (قرون ۳ تا ۹ق) ۴۱۱
پایان و نتیجه ۴۱۲
تأثیر ایران در موسیقی عربی ۴۱۲
عیسی بن عبداللّه معروف به طویس (۵۰-۱۲۳ق) ۴۱۳
سائب خاثر ۴۱۳
ابوعثمان سعید بن مسجح ۴۱۳
مسلم بن محرز ۴۱۳
بررسی نهایی ۴۱۴
عصر تمدن و مدنیت ۴۱۴
تعدد مواضع ۴۱۴
موسیقی دلاوری ۴۱۵
موسیقی درباری ۴۱۵
نقش دانشمندان ۴۱۶
پایان و نتیجه ۴۱۶
سماع ۴۱۶
نقش و تأثیر ۴۱۷
رأی خواجه و مولانا ۴۱۸
کارآیی سماع ۴۱۸
حضور زنان ۴۱۹
نتیجه گیری ۴۲۰
آغازگران و پدیدآورندگان دوره جدید
وضعیت موسیقی معلولیتی در دوره قاجاریه ۴۲۱
نگاهی کلی به تحولات ۴۲۲
شروع قاجاریه تا پایان محمد شاه ۴۲۲
دوره ناصرالدین‌ شاه ۴۲۳
عهد مظفری تا پایان قاجاریه ۴۲۶
انتقال تجارب و دانش موسیقی معلولیتی از خارج ۴۲۹
آشنایی با فعالیت‌های مدنی معلولان در روسیه و عثمانی ۴۲۹
مسافرت به روسیه و عثمانی ۴۳۰
گزارش سفرنامه خسرو میرزا ۴۳۱
در مسکو ۴۳۲
اصلاحات عثمانی و تأثیر آن ۴۳۳
کتاب جهان نمای جدید ۴۳۴
سفینه طالبی یا کتاب احمد ۴۳۶
نتیجه‌گیری ۴۳۷
فعالیت‌های مدنی و مردمی ۴۳۸
مشروطیت و پیدایش نخبگان جدید ۴۳۸
فعالیت‌های حوزویان ۴۳۹
نکته سنجی ۴۴۱
مشارکت حوزه علمیه در سامان‌دهی به معلولان ۴۴۲
تجزیه و تحلیل ۴۴۶
فعالیت معلولان در موسیقی ۴۴۹
دوره بستر سازی و تثبیت نهادها
زیرساخت‌های موسیقی معلولیتی ۴۵۱
آموزش موسیقی ۴۵۲
تأسیس مدارس معلولین ۴۵۳
گسترش آموزش و اشتغال ۴۵۴
توسعه اجتماعی موسیقی ۴۵۴
کانون کار و آموزش ۴۵۵
فعالیت‌ها و خدمات جدید با ورود لاینز ۴۵۹
خزائلی و تلاش در عرصه فرهنگ و هنر ۴۶۱
سازمان ملی رفاه ۴۶۲
تعمیم همه جانبه ۴۶۴
تبریز ۴۶۴
شیراز ۴۶۴
مشهد ۴۶۵
اصفهان ۴۶۶
اهواز ۴۶۷
شهر ری ۴۶۸
تهران ۴۶۸
کرج ۴۶۹
سایر شهرها ۴۷۰
رفع موانع و کمبودها ۴۷۰
گسترش در جامعه هدف ۴۷۲
نتیجه‌گیری ۴۷۳
دوره انطباق‌پذیری با شریعت
مبانی و موانع ۴۷۴
تحولات عمومی ۴۷۴
موسیقی معلولیتی ۴۷۶

فصل ششم: مأخذشناسی
معرفی کتاب‌ها
کتب فارسی ۴۷۹
کتب عربی ۴۸۰
کتب انگلیسی ۴۸۰
معرفی پایان نامه‌ها
پایان نامه فارسی ۴۸۲
پایان نامه عربی ۴۸۴
معرفی مقالات
مقاله فارسی نشریات ۴۸۶
مقاله عربی نشریات ۴۸۷
مقاله انگلیسی نشریات ۴۸۸
مقاله فارسی همایش ۴۸۸
مقاله انگلیسی مجموعه ۴۸۹
وب سایت ۴۹۱

منابع ۴۹۳
فهرست تفصیلی ۴۹۹

معرفی ” فرهنگنامه موسیقی معلولان “ در فصلنامه توانیاب