شهیدی (۱۳۰۲- ۱۳۹۶): شاهد یک قرن تلاش در عرصه ناشنوایی، علی نوری، انتشارات توانمندان و دفتر فرهنگ معلولین، ۱۳۹۸، ۴۰۰ ص.
Shahidi (1923-2017): The witness of a century of efforts in the field of deafness ; ISBN: 978-622-6216-33-3
** برگزیده شده در دومین جشنواره کتاب کاما (1402) **
موضوع (ها):
شهیدی، سیدرضا‌قلی، ۱۳۰۲-۱۳۹۶
ناشنوایان — ایران — سرگذشتنامه
معلمان ناشنوایان — ایران — سرگذشتنامه
معرفی مختصر كتاب
اثر حاضر به بررسی رندگی نامه و آثار مرحوم سید رضا تلی شهیدی که از شاگردان مرحوم جبار باغچه‌بان و از چهره‌های برجسته نسل دوم فعالان در جامعه ناشنوایی ایران است می‌پردازد. مؤلف کوشیده ضمن ترسیم خدمات، فعالیت‌های، اخلاقیات و شخصیت مرحوم شهید برای مخاطب، این چهره ماندگار جامعه ناشنوایی ایران را به‌عنوان الگو معرفی نماید. این نگاره شامل مجموعه‌ای از خاطرات زندگی ایشان از زبان خانواده و همچنین 3 مقام (زندگی‌نامه خود نوشت ایشان و مقاله‌ای از فرزندش و …) مرتبط می‌باشد. در فصل دوم این مصاحبه‌های استاد به رشته تحریر درآمده است و در فصل سوم تحت عنوان زندگی‌نامه مستند زندگی ایشان را در هشت دهه موردبررسی قرار داده است. همچنین معرفی استاد در آثار فرهنگی مختلف شخصیت ایشان از نگاه همکاران و دوستان و مجموعه‌ی تألیفاتشان از دیگر موضوعاتی است که این کتاب به آن پرداخته است. خاطرات شنیدنی دانش‌آموز 92 ساله جبار باغچه‌بان از قسمت‌های جالب اثر می‌باشد.
انتشارات توانمندان
ناشر تخصصی معلولیت و معلولان
تلفن: ۰۲۵۳۲۹۱۳۴۵۲ (ساعت ۸ الی ۱۷) ؛ تلگرام: ۰۹۳۹۸۳۷۳۴۳۵
آدرس: قم، بلوار محمد امین، خیابان گلستان، کوچه۱۱، پلاک۴، دفتر فرهنگ معلولین
ایمیل: nori1363@gmail.com
پیشگفتار
مرحوم سید رضاقلی شهیدی در ۱۰ دی‌ماه ۱۳۰۲ (تاریخ تولد شهیدی در شناسنامه‌اش ۱۰ ماه جدی (دی‌ماه) ۱۳۰۲ ثبت شده ولی در کارنامه تحصیلی او که در مدرسه باغچه‌بان ثبت شده، تاریخ تولدش را ۱۷ شهریور ۱۳۰۲ نوشته است) در تهران چشم به جهان گشود و در دهم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۶ چشم از جهان فروبست. نود و چهار سال در این جهان با عزت و شرافت، با عشق به ناشنوایان و با خدمت و فعالیت سازنده زندگی نمود. او آخرین شخصیت از نخبگان نسل دوم ناشنوا و فعال در جامعه ناشنوایی است.
مرحوم جبار باغچه‌بان (۱۲۶۴-۱۳۴۵) اصلی‌ترین چهره و شخصیت فعال در جامعه ناشنوایی ایران از نسل اول بود. شاگردان او مثل مرحوم شهیدی نسل دوم فعالان جامعه ناشنوایی ایران را تشکیل می‌دهند. اهمیت آن عزیز سفر کرده، در این است که چهار نسل از کنشگران ناشنوایی را دید، با آنان گفت‌وگو و تعامل داشت. و با شخصیت‌های مؤثر در جامعه هدف از چهار نسل در ارتباط سازنده بود. او را می‌توان پیام‌دار و ناقل تجارب نسل اول جامعه ناشنوایی به سه نسل دیگر دانست، از این‌رو «تاریخ زنده» با خاطرات و اطلاعات بسیار بود. حیف که جامعه، نهادهای مدنی و متصدیان امور مددجویی در ایران قدر اینگونه سرمایه‌های ملی را نمی‌دانند و به راحتی از کنار این گنجینه‌های عظیم عبور می‌کنند. مدیران آموزشی چند بار از مرحوم شهیدی دعوت کردند تا در مدارس برای دانش‌آموزان صحبت کند؟ و او را به میان نوجوانان و جوانان ببرند تا آینده‌سازان ایران، باغچه‌بانی دیگر با همه صداقت و پاکی و با اخلاقیات زیبایش را حس و لمس کنند؟
مدیران دولتی چرا او را به میان نوجوانان و جوانان ناشنوا نبردند تا از تجربیات و موفقیت‌هایش بگوید و علل رشد و موفقیت را عیناً به بچه‌ها یاد بدهد؟
سید رضا شهیدی اکنون در میان ما نیست؛ امّا فرزندان و شاگردانی به یادگار گذاشته که هر کدام کوشا و کارآمد و خلاق هستند. خانم شیدا شهیدی را ناشنوایان به خوبی می‌شناسند و یکی از نخبگان، تربیت یافته او است.
وقتی خبر درگذشت آقای شهیدی را شنیدیم، تصمیم گرفتیم خدمات و فعالیت‌ها، نیز شخصیت و اخلاقیاتش را به عنوان یک الگو معرفی کنیم و با تدوین یک کتاب علاوه بر الگوسازی، آن را هدیه روح پر فتوحش کنیم. اکنون مجموعه حاضر را تقدیم همه علاقه‌مندان و دوست داران آن مرحوم می‌نماییم.
هر بار از طرف «دفتر فرهنگ معلولین» از آن مرحوم درخواست مصاحبه یا پرسیدن سؤال را مطرح می‌کردیم با آغوش باز پذیرا بود، با اینکه در نود سالگی معمولاً تاب و توان انسان کاهش می‌یابد. اما ایشان با رویی خندان و چهره‌ای بشاش و شاداب می‌نشست و پس از دریافت پرسش‌ها، با دقت پاسخ می‌گفت. خودش ناشنوا بود ولی چند درصدی می‌توانست با تلفظ واژه‌ها مقاصدش را تفهیم کند. با این وجود، به رابط یا مترجم بسیار احترام می‌گذاشت و پیشرفت جامعه ناشنوایی را مرهون زحمات رابط‌ها (مترجم) می‌دانست.
بی‌شک نام و آوازه ایشان در تاریخ ایران و در تاریخ ناشنوایی ماندگار خواهد ماند. اما رسالت بازماندگان، شاگردان و آشنایانش سخت‌تر از گذشته است. زیرا اینان باید با وظیفه شناسی، این سرمایه ملی، فکری و معنوی را از فراموشی حفظ نموده و به نسل‌های کنونی و آینده معرفی کنند.
مدیریت دفتر فرهنگ معلولین به خانواده داغدار، همسری که عمری را پا به پای آقای شهیدی در انواع فعالیت‌های ناشنوایی مشارکت نمود؛ به خانم شیدا که راه پدرش را تداوم بخشیده و دیگر اعضای خانواده نمونه، فعال و پویای شهیدی تسلیت عرض می‌کند. نیز برای اینکه کارمندان و مدیریت دفتر فرهنگ معلولین اخلاص و محبت خود را نسبت به آن مرحوم و خانواده‌اش اثبات کند، مجموعه حاضر را آماده و تقدیم نمود. پس از اینکه کتاب را برای خانواده و خانم شیدا فرستادیم. ایشان اسناد و مدارک دیگری همراه با ملاحظات و معرفی اشکالات و خطاها فرستادند. از این‌رو درصدد برآمدیم تا کتاب کامل‌تری درباره ایشان آماده کنیم.
لازم به یادآوری است. بر اساس رویه معمول در دفتر فرهنگ معلولین پس از آماده شدن هر کتاب نخست حدود ده نسخه آماده می‌شود و به افراد خبره داده می‌شود یا در سایت‌ها و کانال‌ها در اختیار عموم قرار می‌گیرد و پس از دریافت نظریات عموم به انتشار نهایی آن اقدام می‌شود.
در دهم خردادماه ۱۳۹۷ این اثر را در چند گروه شبکه تلگرام معرفی کردیم. بلافاصله بعضی نویسندگان و پژوهشگران نخبه عکس‌العمل مثبت نشان دادند و از این کتاب استقبال شایانی نمودند.
همین جا لازم است از خانم شیدا شهیدی تشکر ویژه داشته باشیم، چون مجموعه اسناد و مدارکی که فرستاد تا سی درصد متن کتاب را ارتقا داد. از این‌رو مجدداً از خلوص و صفای باطنی و انسانیت کم نظیر ایشان تشکر می‌نماییم. اسناد و مدارک بسیار جالبی فرستادند، برخی مطالب و اسناد ارسالی توسط ایشان موجب می‌شود جامعه ایرانی تلقی و ذهنیت عمیق‌تر نسبت به مرحوم شهیدی پیدا کند.
در واقع اگر اینگونه مساعدت‌های خانم شهیدی نبود این اثر به این صورت و با ساختار کنونی منتشر نمی‌شد و خدمت ایشان به این کتاب موجب افزایش کیفیت و کمیت آن شده است.
خانواده شهیدی و خانواده باغچه‌بان از معدود خانواده‌هایی هستند که تربیت و انسانیت مداری آنان زبانزد است و هر چه درباره آنها بگوییم کم گفته‌ایم. زیرا حداقل شکل‌گیری هویت مدنی جامعه ناشنوایان ایران و تحولات این جامعه در فرهنگ، آموزش و پرورش، ورزش، نهادهای مدنی، نهادهای رفاهی و معیشتی مدیون و مرهون زحمات این دو خاندان است.
اما وظیفه شناسی آحاد ناشنوایان ایران به ویژه نخبگان ناشنوا ایجاب می‌کند به هر روشی که صلاح می‌دانند و می‌توانند از مرحوم باغچه‌بان، مرحوم شهیدی و بازماندگانشان تشکر نمایند. کانون ناشنوایان ایران وظیفه سنگین‌تری بر عهده دارد و چشم‌ها همه به سوی این کانون است. حداقل سالروز درگذشت مرحوم شهیدی به نام روز خجسته «ناشنوایی و مدنیت» و سالروز درگذشت مرحوم باغچه‌بان به نام روز «ناشنوایان و آموزش و پرورش» پیشنهاد گردد. چون مرحوم باغچه‌بان در پایه‌گذاری نظام آموزشی ناشنوایان مؤثر بود و مرحوم شهیدی در شکل‌دهی و تأسیس مراکز رفاهی و مدنی و اجتماعی فعال بود.
اقدام ضروری دیگر ثبت اقدامات مرحوم شهیدی در تاریخ ایران و نیز در نهادهای فرهنگی بین‌‌المللی است. قبل از این لازم است چند اثر مرجع با ساختار مضبوط بین‌‌المللی درباره ایشان منتشر گردد. انتشار یک عنوان کتابشناسی و یک عنوان سالشمار رخدادهای زندگی از همه ضروری‌تر است.
همچنین بر خود لازم می‌دانیم از استاد مکرم حجت الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی نماینده آیت اللّه العظمی سید علی سیستانی تشکر ویژه داشته باشیم. توصیه‌ها و حمایت‌های بی‌دریغ ایشان موجب رشد و باروری شده است. ایشان در هر شرایطی از معلولان و نخبگان دارای معلولیت حمایت کرده است. از همه عزیزان پژوهشگر و آگاه به مسائل ناشنوایی خواهشمندیم با نقدها و نظریه‌های اصلاحی خود این اثر را استحکام بخشند.
علی نوری
تیرماه ۱۳۹۸
فهرست
پیشگفتار ۱۱
فصل اول: مقالات درباره
زندگی‌نامه خودنوشت سید رضاقلی شهیدی ۱۷
سید رضاقلی شهیدی: الگوی متعالی از اخلاق و خدمت ۲۳
خاطرات و تجربیات پدرم ۴۵
فصل دوم: گفت‌وگو
آشنایی با ناشنوایان ۹۳
گفت‌وگوی تاریخی با دو تن از یادگاران میراث مرحوم باغچه‌بان ۹۶
مصاحبه با رضاقلی شهیدی ۱۰۲
اولین رئیس هیئت مدیره انجمن خانواده ناشنوایان ایران ۱۱۲
خاطرات شنیدنی دانش‌آموز ۹۲ ساله جبار باغچه‌بان ۱۲۰
فصل سوم: زندگی‌نامه مستند
دو دهه نخست: ۱۳۰۲ تا ۱۳۲۰ ۱۲۵
دهه سوم: ۱۳۲۱ تا ۱۳۳۰ ۱۳۵
دهه چهارم: ۱۳۳۱ تا ۱۳۴۰ ۱۴۲
دهه پنجم: ۱۳۴۱-۱۳۵۰ ۱۷۰
دهه ششم: ۱۳۵۱-۱۳۶۰ ۱۸۲
دهه هفتم: ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۰ ۲۰۵
دهه هشتم: ۱۳۷۱ تا کنون ۲۰۸
فصل چهارم: خانواده
مهین رئیس روحانی ۲۱۹
شیدا شهیدی ۲۳۴
شبنم شهیدی ۲۵۰
شهرام شهیدی ۲۵۲
نشست با خانواده مرحوم سید رضا قلی شهیدی ۲۵۳
والدین سید رضاقلی شهیدی ۲۷۲
فصل پنجم: معرفی در آثار فرهنگی
اطلاعات بانوان، آذر ۱۳۳۶ ۲۸۱
سپید و سیاه، آذر ۱۳۳۷ ۲۸۴
اطلاعات بانوان، تابستان ۱۳۳۸ ۲۸۶
اطلاعات بانوان، اردیبهشت ۱۳۳۸ ۲۹۰
کیهان ورزشی، شنبه ۷ مرداد ۱۳۴۰ ۲۹۳
اطلاعات بانوان، آذر ۱۳۴۳ ۲۹۶
پیک شنوایی و گفتار، شهریورماه ۱۳۵۳ ۲۹۹
جشنواره فیلم رشد، تابستان ۱۳۸۹ ۳۰۲
دیگر گزارش‌ها ۳۰۴
بهره ناشنوایان ۳۰۵
سالنامه مشاهیر ناشنوایان ۳۰۷
توان‌نامه، تابستان ۱۳۹۴ ۳۱۲
معماران فرهنگ و جامعه ناشنوایی ایران ۳۱۴
توان‌نامه، بهار و تابستان ۱۳۹۵ ۳۱۵
خلاصه و نتیجه‌گیری ۳۱۶
فصل ششم: از نگاه همراهان و دوستان
نشستِ همکاران و دوستان ۳۱۹
یاران و دوستان ۳۳۲
یادآوری و خاطره ۳۴۳
کوتاه نوشت‌ها ۳۴۹
فصل هفتم: تألیفات
مهمان‌های ناخوانده ۳۵۹
فرهنگ زبان اشاره فارسی ۳۶۱
دورانی کوتاه و به یاد ماندنی با خانم جولیا آن الیور (سمیعی) ۳۷۰
همکاری در تدوین برخی آثار ۳۷۵
فصل هشتم: درگذشت و یادبودها
مراسم ترحیم ۳۷۹
مرثیه سرایی ۳۸۷
تصاویر ۳۹۱
