منشور حقوق معلولان: توصیه های امام علی(ع) به مالک اشتر، علی نوری، انتشارات توانمندان و دفتر فرهنگ معلولین، ۱۳۹۷، ۴۰ ص.
ISBN: 978-600-98606-7-8 ؛ Disabled Rights Charter: Imam Ali’s (pbuh) recommendations to Malek Ashtar
موضوع(ها):
علی‌بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، ۲۳ قبل از هجرت – ۴۰ ق. نهج البلاغه – فرمان مالک اشتر – نقد و تفسیر
معلولان – جنبه‌های مذهبی – اسلام
معلولان – توانبخشی – جنبه‌های مذهبی – اسلام
معرفی مختصر کتاب
کتاب پیش رو پژوهشی با عنوان منشور حقوق معلولان است که با تکیه‌بر توصیه‌های امام علی علیه‌السلام به مالک اشتر نگاشته شده است و نویسنده به بررسی و تحلیل نامه امام علی به مالک اشتر پرداخته تا با دقت دربندهای آن به انتزاع حقوق در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بپردازد. نویسنده همچنین در بخشی از کتاب به وظایف حاکمیت در برابر حقوق معلولان می‌پردازد.
انتشارات توانمندان
ناشر تخصصی معلولیت و معلولان
تلفن: ۰۲۵۳۲۹۱۳۴۵۲ (ساعت ۸ الی ۱۷) ؛ تلگرام: ۰۹۳۹۸۳۷۳۴۳۵
آدرس: قم، بلوار محمد امین، خیابان گلستان، کوچه۱۱، پلاک۴، دفتر فرهنگ معلولین
ایمیل: nori1363@gmail.com
رؤوس برنامه امام علی(ع) برای اصلاح و سامان‌‌دهی امور معلولان
امام علی(ع) به عنوان رئیس دولت به هنگام معرفی طبقات و گروه‌های اجتماعی افراد دارای معلولیت که در فرهنگ عربی به نام ذوی‌الحاجات هم خوانده می‌شوند اینگونه معرفی می‌فرماید:
ثُمَّ اَلطَّبَقَهُ السُّفْلی مِنْ أهلِ الحاجَهِ وَ المَسْکَنَهِ الَّذِینَ یَحِقُّ رِفْدُهُمْ وَ فِی فَیْءِ اللّهِ لِکُلٍّ سَعَهٌ وَ لِکُلٍّ عَلَی الوالی حَقٌّ بِقَدْرٍ یُصْلِحُهُ وَ لَیْسَ یَخْرُجُ الوالِی مِنْ حَقیقَهِ ما أَلْزَمَهُ اللهُ مِنْ ذلِکَ إلّا بِالأهْتِمامِ وَ الإسْتعانَهِ بِاللهِ وَ تَوْطینِ نَفْسِهِ عَلی لُزُومِ الحَقِّ وَ الصَّبْرِ فیما خَفَّ عَلَیْهِ وَ ثَقُلَ (تحف العقول، ص ۲۶۴- ۲۶۵).
۱- الذین یَحِقُ رفدُهم: مددجویان باید مورد حمایت حکومت قرار گیرند.
۲- فی فیء اللّه لکلّ سعه: تأسیس صندوق مالی برای تأمین همه نیازهایشان.
۳- لکل علی الوالی حق بقدر یصلحه: حکومت باید متناسب با استعداد هر فرد، امکانات و حقوقش را تأمین کند.
۴- لیس یخرج الوالی من حقیقه ما الزمه الله: حکومت نباید خارج از سنت‌ها و قواعد الهی برنامه‌ریزی کند.
۵- الاهتمام: تدبیر و کوشش برای امور معلولان.
۶- الاستعانه بالله: خدا محوری و خدا گرایی در اجرای برنامه‌ها.
۷- توطین نفسه علی لزوم الحق: خودسازی و روی پای خود ایستادن جهت اجرای حقوق.
۸- الصبر فیما خفّ علیه و ثقل: تحمل کمبودها و بردباری در مقابل موانع سخت.
توضیح: حضرت نخست طبقات اجتماعی از جمله معلولان را معرفی کرده، سپس به تفصیل هر طبقه را توضیح داده است. بخش اجمالی اینجا و بخش تفصیلی در متن کتاب آمده است.
طلیعه
متون اسلامی شامل قرآن کریم و تفاسیر آن؛ سیره نبوی و سیره ائمه اطهار علیهم السلام و کتب فقهی، حقوقی، کلامی، تاریخی و ادبی شامل قطعه‌ها و نکته‌های زیبا و جذاب درباره حقوق معلولان است. اسلام به مثابه انسان به معلولین می‌نگرد. هیچ‌گاه به تحقیر آنان نمی‌پردازد بلکه مردم را ترغیب می‌کند، رفتار انسانی با معلولین داشته باشند. رسول خدا صلی الله علیه و آله، نابینایی را به هنگام سفر به عنوان قائم مقام خودش در مدینه منصوب کرد. آن هم بیست و دو مرتبه. قرآن کریم در معرفی انبیایی مانند حضرت یعقوب، حضرت ایوب، حضرت اسحاق و حضرت شعیب که سال‌هایی از عمرشان به نوعی به معلولیت جسمی دچار بودند، هیچ‌گاه آنان را کوچک نشمرده بلکه از فضایل، محاسن اخلاقی، کارآیی اجتماعی و موفقیت‌های آنان می‌گوید. در واقع الگوهای موفقی برای معلولان از انبیاء مطرح کرده است. نیز در سوره عَبسَ، روی برگرداندن یکی از مشاهیر قریش از نابینایی را به شدت نکوهش کرده و از نابینا دفاع جانانه‌ای می‌نماید.
وقت آن رسیده که ادبیات و فرهنگ اسلامی از منظر معلولان بازخوانی شود و مردم و مسئولین، معلولان را از طریق متون اسلامی بشناسند و در رفتار و دیدگاه‌های خود بعضاً تجدیدنظر نمایند.
این مجموعه شامل قسمتی از فرمان امام علی علیه السلام به مالک اشتر و مشتمل بر اهمّ حقوق مددجویان است. البته این حقوق دو وجهی است: یک رویه آن به مددجویانِ صاحب حق، اشاره دارد و دیگر رویه آن مدیریت جامعه و حاکمیت به عنوان مجری حقوق است. از این‌رو مخاطب امام از یک سو معلولین و از دیگر سو حاکمان و در آن زمان مالک اشتر به عنوان استاندار مصر است. البته آموزه‌های دینی، قابلیت تعمیم دارد و در همه دوره‌های زمانی و جوامع انسانی قابل اجرا و انطباق است.
حضرت علی علیه السلام به عنوان شخصیت مؤثر در عهد رسول خدا صلی الله علیه و آله، به ویژه در دوره مدینه و استقرار دولت نبوی، سپس در مقام راهنما و مشاور در دوره پس از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و بالاخره به عنوان رهبر در دوره حکومت علوی، تجارب مهم به دست آمده را در عهدنامه مالک اشتر آورده است. حضرت چون جامعه شناسی آب‌دیده در کوران حوادث؛ بسان یک کارشناس خبره در امور معلولین و همچون یک حقوق‌دان مجرب، خاستگاه‌های مددجویان را در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بیان کرده و مجموعه جامع و کارآمد حقوقی تدوین نموده است. این مجموعه قوانین شامل سی بند است و در مقایسه با قانون‌های مترقی کنونی جهان، پیشرفته‌تر می‌باشد.
متأسفانه جامعه، نهادهای مردمی و دولتی به ویژه مدیران دولتی مرتبط با معلولان کمتر با متون دینی آشنایی دارند. از این‌رو این کتاب در «دفتر فرهنگ معلولین» تدوین و به توصیه و پیشنهاد معاون فرهنگی سازمان بهزیستی کشور آقای سید محمدی برای چاپ و نشر برای ریاست سازمان ارسال گردید. اما متأسفانه بعد از هشت ماه گفته شد امکانات مالی برای نشر این اثر نداریم.
لازم به تذکار است که در کارنامه سازمان بهزیستی تألیفات انگشت شماری با موضوع دینی می‌یابیم، و همین نکته یکی از علل ناکارآمدی سازمان در بخش فرهنگ است. زیرا بین جامعه هدف به دلیل مسلمان بودن و اقدامات متولی امور آنها گسست و فاصله عمیقی وجود دارد. وقتی سازمان موفق خواهد شد که دغدغه‌ها و باورهای جامعه هدف را محترم شمرده و بر اساس نیازهای جامعه تلاش کند. سازمان بهزیستی در زمینه توانبخشی جسمی فعالیتهای خوبی انجام میدهد ولی در زمینه توانبخشی معنوی و فرهنگی بسیار ضعف دارد.
کتاب حاضر بر مبنای منابع دست اول تدوین شده و درصدد است حقوق معلولان را از نگاه حضرت علی علیه السلام تبیین نماید. انتظار هست نخبگان با نقدها و راهنمایی‌های خود بر غنا و استحکام این اثر بیفزایند.
(علی نوری)
