سماوات: سازمان های مردم نهاد آموزش و اشتغال توان یابان، علی نوری، انتشارات توانمندان و دفتر فرهنگ معلولین، ۱۳۹۷، ۳۴۴ ص.
ISBN: 978-600-98606-2-3 ؛ Samavat: Education and Employment NGOs of the Disabled
موضوع(ها):
سازمان‌های غیردولتی – ایران – مدیریت
معلولان – ایران – آموزش و پرورش
معلولان – ایران – خدمات
معلولان – ایران – اشتغال
شناسه افزوده:
سمینار بین‌المللی مراکز آموزش و اشتغال‌زایی توان‌یابان (سماوات) ( نخستین : ۱۳۹۲ : کاشان)
سمینار بین‌المللی مراکز آموزش و اشتغال‌زایی توان‌یابان (سماوات) ( دومین : ۱۳۹۳ : قزوین)
سمینار بین‌المللی مراکز آموزش و اشتغال‌زایی توان‌یابان (سماوات) ( سومین : ۱۳۹۴ : هرمزگان)
سمینار بین‌المللی مراکز آموزش و اشتغال‌زایی توان‌یابان (سماوات) ( چهارمین : ۱۳۹۵ : تهران)
معرفی مختصر کتاب
کتاب پیش رو پژوهشی در زمینه معرفی تشکل‌های ویژه معلولان و مردمی است که این شبکه به دلیل ویژگی‌های خود از جمله ارتباط با فرهنگ و جامعه ایرانی و اسلامی به عنوان یک تجربه مهم در این کتاب معرفی شده است و اکنون این اثر در چند فصل خود، تاریخ تحولات تشکیلات معلولین ایران، تأسیس تشکل “سماوات”، گزارش نشست‌های برگزارشده در این زمینه و اشتغال و رفاه معلولین را مورد بررسی قرار می‌دهد.
انتشارات توانمندان
ناشر تخصصی معلولیت و معلولان
تلفن: ۰۲۵۳۲۹۱۳۴۵۲ (ساعت ۸ الی ۱۷) ؛ تلگرام: ۰۹۳۹۸۳۷۳۴۳۵
آدرس: قم، بلوار محمد امین، خیابان گلستان، کوچه۱۱، پلاک۴، دفتر فرهنگ معلولین
ایمیل: nori1363@gmail.com
طلیعه
سماوات نام مشهور و متعارف انجمن خیریه سماوات الغدیر است و نخستین شبکه‌ای است که اعضای آن تشکل‌های ویژه معلولان و مردمی است. این شبکه به دلیل ویژگی‌های ذاتی از جمله ارتباط وثیق داشتن با فرهنگ و جامعه ایرانی و اسلامی، به عنوان یک تجربه مهم و مؤثر در این کتاب ردیابی و معرفی شده است.
تابستان سال ۱۳۹۲ نامه‌ای واصل شد و دعوت به همایشی شده بودیم که اسم آن بسیار جذاب بود. بالای دعوت نامه این عنوان به چشم می‌خورد: سمینار بین‌المللی مراکز آموزش و اشتغال‌زایی توان‌یابان (سماوات). نامی تأمل برانگیز که برای اولین بار در تاریخ معلولین ایران به چنین نامی برخورد می‌کردیم. واژه‌های مندرج در این عبارت، مثل بین‌المللی و اشتغال، ناظر به مشکلات ریشه‌ای و زیربنایی معلولان بود و نشانگر طرز فکر خاصی بود. البته این اسم بعداً تغییراتی پیدا کرد ولی هنوز در لفظ و انتخاب کلمات جذاب است.
مدیریت دفتر فرهنگ معلولین مترصد بود به این همایش برود و از نزدیک شاهد چگونگی تحقق این تجربه باشد. بالاخره به نیاسر کاشان رفتیم. از این مرکز چهار نیروی کارشناس اعزام شدند. زیرا در تصور ما بود، به نشستی می‌رویم که از نظر فکری و فرهنگی بی‌سابقه است و تصمیم دارد حداقل از منظر فکری و تئوریک اشتغال معلولین را سامان‌دهی کند و برای این منظور از تجارب جهانی هم استفاده شده است. از این‌رو درصدد برآمدیم نیروهای خلاق و کارآمد از این دفتر در نشست حضور داشته باشند و به بهترین شکل تجربه جهانی و افکاری که عرضه می‌شود را دریافت کنند.
پس از نشست اول، نشست‌های دوم و سوم و چهارم را نیز پیگیری کردیم و در نهایت این رخداد تاریخی را ضبط و ثبت نمودیم تا در تاریخ ایران و اسلام و تاریخ جامعه و فرهنگ معلولین بماند و گرد فراموشی و غفلت بر آن ننشیند. همچنین همواره به صورت مکتوب در اختیار و در دسترس پژوهشگران و کارشناسان باشد و به تجزیه و تحلیل آن بپردازند و همیشه حضور زنده داشته باشد.
وقتی به نیاسر رفتیم، شب‌ها به تدوین گزارش می‌پرداختیم، این کار را همواره ادامه دادیم، هر جا خبری، تحلیلی درباره سماوات می‌دیدیم ضبط و ثبت می‌کردیم. تا امسال تصمیم گرفتیم هر آنچه ضبط و جمع‌آوری شده، در قالب یک کتاب عرضه شود. به همین فکرها بودیم که آقای علی سلطان‌زاده، خبر تشریف آوردن هیئت مدیره سماوات به قم را به ما اعلام کردند و مدیریت دفتر فرهنگ معلولین تصمیم گرفت این پروژه را جلو اندازد و زودتر کتاب سماوات را منتشر نماید.
اکنون این کتاب در چند فصل به تاریخ تحولات تشکیلات معلولین ایران، تأسیس سماوات، گزارش‌های نشست‌های اول تا چهارم، اشتغال و رفاه معلولین به عنوان جوهره اصلی سماوات می‌پردازد.
لازم به تذکار است که ما فارغ از نگاه و رویکرد سرد و منفی بعضی از مدیران رعد الغدیر و سماوات نسبت به پدیدآورندگان این اثر، تلاش جدی برای معرفی همه جانبه این شبکه کرده‌ایم و همواره سماوات را در همه جا ترویج کرده‌ایم.
اسامی شخصیت‌ها را تلاش کرده‌ایم بدون القاب و عناوین باشد، فقط گاه لقب آقا آورده‌ایم.
سماوات بهانه‌ای شد تا تشکل معلولین را در ایران مرور کنیم و جوانب آن را بررسی نماییم. سماوات حداقل به لحاظ طراحی و نظری، پدیده‌ای مهم و اساسی است؛ لازم است از کنار آن به راحتی عبور نکنیم و به عنوان یک تجربه تاریخی، ریشه‌ها، پیامدها و تأثیرات آن از منظرهای مختلف بررسی گردد. ضمن احترام به معماران این همایش و آرزوی موفقیت بیشتر به تدوین این اثر پرداختیم.
لازم به یادآوری است این کتاب چند بار توسط آقای مطهری، آقای سلطان‌زاده ویرایش شده و نکات اصلاحی فراوان بر آن افزوده‌اند. از این‌رو از زحمات این بزرگواران تشکر می‌نماییم. البته در مواردی که جمع بین نظرات ممکن نبوده، نظرات افراد را به نام خودشان در متن یا در پاورقی ثبت کرده‌ایم. بالاخره درصدد بوده‌ایم راوی و داور بی‌طرف باشیم و صادقانه دیدگاه‌های حتی متضاد را بیاوریم.
(محمد نوری، مدیر عامل دفتر فرهنگ معلولین)
مقدمه
از سال ۱۳۹۲ شبکه‌سازی یا ایجاد تشکل‌های مجموعی در جامعه معلولان رواج یافت. البته همه آحاد معلولان در پی این پروژه نبودند بلکه فقط برخی مدیران ارشد درصدد بوده و هستند که مراکزی را با خود همسو کنند و شبکه یا مجمع ایجاد نمایند. بنا به پیشنهاد مؤسسه نیکوکاری رعد الغدیر و همکاری برخی مراکز دیگر مثل کاشانه مهر کاشان و کانون معلولین توانا قزوین و دفتر فرهنگ معلولین قم و آقای ساعد مطهری، سمینار بین‌المللی با حضور ۲۶ مؤسسه خیریه در نیاسر کاشان را تشکیل داد. این سمینار به نام سماوات و بار اجرایی و مالی آن بر دوش رعد الغدیر و کاشانه مهر کاشان بود. از این زمان «سماوات» در فرهنگ و ادبیات مؤسسه‌های خیریه و معلولیتی راه یافت. و به تدریج به صورت یک شبکه راهش را از لابلای مشکلات و موانع متعدد گشود و به عنوان اولین شبکه در جامعه معلولان متولد شد.
پس از رعد الغدیر، کانون توانا قزوین با ریاست عالی آقای سید محمد موسوی، مجمع هم‌اندیشی تشکل‌های معلولان را تأسیس نمود. در سال ۹۶ مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد تهران با مدیریت خانم منصوره پناهی، مجموعه تشکل‌هایی را گردآوری کرد و شبکه دیگری ایجاد کرده است.
بنابراین تاکنون چند شبکه ایجاد شده و تلاش کرده‌ایم انگیزه واقعی را کشف کنیم ولی ممکن نشده است. یک علت آن عدم شفافیت کامل است. البته مدیریت همه این شبکه‌ها گفته‌اند هدفشان جمع کردن تشکل‌ها، معارفه بین آنها، تقسیم کار و افزایش فضای کار و تلاش و ازدیاد کارآیی مراکز ویژه معلولان است.
دفتر فرهنگ معلولین در سال ۹۲ درخواست‌های مدیران رعد الغدیر و سماوات را اجابت کرد و در مساعدت به آنان هیچ مضایقه‌ای نداشت؛ البته این دفتر با همه این شبکه‌ها ارتباط دارد و هر وقت دعوت کرده‌اند در جلسات آنها شرکت کرده است و نیز برای هر شبکه پرونده مفصلی گشوده و اطلاعات بسیاری درباره آنها جمع‌آوری کرده و منتظر فرصتی هستیم تا برای هر یک، کتاب مستقل منتشر نماییم.
کتاب سماوات به دلیل درخواست‌های مکرر در سال ۱۳۹۵ محدود منتشر گردید. ولی پس از انتشار تکمیل و اصلاح آن را ادامه دادیم. گفت‌وگوی مفصلی با ساعد مطهری مدیرعامل فعلی سماوات انجام شد. او با مطالعه این اثر به تکمیل و اصلاح و ویرایش آن پرداخت. لازم است از ایشان تشکر نماییم و از زحمات خالصانه او در کامل نمودن این کتاب تشکر کنیم.
دفتر فرهنگ معلولین بر خود فرض می‌داند با روایت رخدادهای ویژه معلولیت از فراموشی و پاک شدن از خزانه و حافظه تاریخ معلولان ایران جلوگیری نموده و با ضبط و ثبت حوادث معلولان، حداقل مواد اولیه را در اختیار مورخان این حوزه قرار دهد. دریغا بسیاری از حوادث گذشته حتی رخدادهایی که در قرون اخیر وقوع داشته اکنون در منابع نیست و تاریخ حوادث معلولان بسیار نحیف و کم حجم است. زیرا گزارشگران در ادوار گذشته وقایع سنوات خودشان را ثبت و ضبط نکرده و به رسالت و تعهد ملی و فرهنگی خود بی‌توجه بوده‌اند. اگر امروز وقایع سماوات و حتی فعالیت‌ها و خدمات مدیران ارشد سماوات گزارش نشود، در پنجاه سال آینده، کاربرانی که برای تحقیقات خود نیاز به این گزارش‌ها دارند، با صفحات خالی منابع و کتب مصادف خواهند شد. شخصیت‌های فعالی در چند دهه قبل بوده‌اند و خدمات بسیار داشته‌اند ولی به هنگام مراجعه به تاریخ و به متون تاریخی متأسفانه مطلبی درباره آنها نمی‌یابیم.
تجارب نخبگان در عرصه‌های مختلف تعلیم و تربیت معلولان، پزشکی و توانبخشی معلولین اگر ضبط و ثبت شده بود اکنون با سرمایه عظیم راه‌گشا و دستاوردهای بسیار کارگشا مواجه بودیم؛ اما متأسفانه به دلیل تنبلی عده‌ای یا به دلیل وظیفه‌نشناسی عده دیگر یا به هر دلیل، این سرمایه‌های عظیم از بین رفته است.
بهرحال رخدادهای جدید مرتبط به سماوات به چاپ دوم این کتاب افزوده شده و با ویرایش جدید، نکات زاید و تکراری حذف گردیده است. از جمله رخدادهای جدید مرتبط به سماوات ملاقات بعضی از اعضای هیئت مدیره سماوات با جناب آقای سید جواد شهرستانی و استفاده از راهنمایی‌های ایشان بود.
برخی می‌پرسند اگر سماوات به منظور توسعه اشتغال در جامعه هدف و هماهنگی بین نهادهای معلولیتی در همین راستا شکل گرفته چرا شما فعالیت‌های سماوات در این موضوع و نیز آمارها و اطلاعات کارهایی که انجام داده‌اند را نیاورده‌اید یا کم آورده‌اید. در پاسخ باید گفت هر آنچه هیئت مدیره سماوات در اختیار ما قرار داد یا منتشر کرده باشد، ما در این کتاب آورده یا می‌آوریم. در مورد نهادهای دیگر اعم از شبکه‌ها مثل مجمع هم‌اندیشی یا نهادهای منفرد مثل ابابصیر یا رعد الغدیر، همین خط‌مشی و رویه را داشته‌ایم و هیچ‌گاه تحلیل‌ها و ذهنیات خود را تثبیت نکرده‌ایم.
در پایان لازم است از سید ساعد مطهری مدیرعامل محترم سماوات، علی سلطان‌زاده مدیرعامل رعد الغدیر و همه اشخاصی که در تکمیل این اثر کوشیدند و از مساعدت‌های حجت الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی نماینده آیت الله العظمی حاج سید علی سیستانی تشکر نماییم. ضمناً نخبگانی که انتقاد یا نکته اصلاحی یا تکمیلی دارند، متشکر می‌شویم برای ما ارسال فرمایند.
(علی نوری، بهمن ماه ۱۳۹۶)
پیشگفتار
موفقیت هر تشکل منوط به ارزیابی گذشته خود و برنامه‌ریزی برای آینده و نیز روابط صحیح و مبتنی بر اعتماد با جامعه هدف است. سماوات به عنوان یک تشکل نیز از این قاعده مستثنی نیست.
در جلد اول کتاب سماوات منتشره در زمستان ۹۵ از سوی دفتر فرهنگ معلولین توضیحاتی از چگونگی شکل‌گیری انجمن خیریه سماوات در قالب کتابی به نام «سماوات، تاریخ، خط‌مشی، فعالیت‌ها و نشست‌ها» بر پایه گزارش‌هایی از ویژه‌نامه سماوات و نیز سایت سماوات و اخبار، نشریات، خبرگزاری‌ها و منابعی که سابقه تاریخی معلولین ایران و جهان مرتبط بود حکایت می‌کرد. برخی اشتباهات تایپی و غیره در کتاب اول تصحیح شد و به چاپ رسید. از تاریخ اولین نشست بین‌المللی در سال ۹۲ تا اخذ پروانه تأسیس و ثبت در سطح ملی در سال ۹۵ به همت مدیرعامل وقت آقای علی سلطان‌زاده یکی از پایه‌گذاران رعد، رعد الغدیر و سماوات و غیره، ۳ سال بار اصلی و اجرایی سماوات و نشست‌های سال‌های ۹۳، ۹۴، ۹۵ بر دوش ایشان و همکاران شریف رعد الغدیر بود.
در تاریخ ۲۱ خرداد ۹۶ بنابر تصویب هیئت مدیره سماوات، مسئولیت اداره سماوات به عهده اینجانب به اتفاق آرا گذارده شد. با قبول این مسئولیت وظیفه خود دیدم تا به جهت ایجاد ساختار و هدفمندی و برنامه‌ریزی سماوات و اعضای آن به چند کار اساسی بپردازم.
اول ـ تعیین اهداف: در نشست چهارم چشم‌انداز سماوات را طراحی و تنظیم نمودم و در همان نشست به تشریح ابعاد آن و نیز با همکاری جناب آقای هادی‌پور آیین‌نامه عضویت را تقدیم اعضاء نمودم. متأسفانه تا زمان تصدی اینجانب در مورد اثرات این چشم‌انداز پیگیری صورت نگرفته بود لذا تصمیم بر این شد تا با یاری طلبیدن از محمد نوری که همواره خالصانه سماوات را از بدو تأسیس تاکنون با همکاری علمی و پژوهشی همراهی نمود، کتاب دوم در مورد سماوات جهت معرفی اعضای سماوات (سازمان‌های مردم نهاد آموزش و اشتغال توان‌یابان) به مردم، مسئولان و خیریه‌ها توسط دفتر فرهنگ معلولین منتشر شود.
برای انجام این مهم نیاز به اطلاعات وثیق آماری بود تا به چند موضوع پرداخته شود. ابتدا بیان تاریخچه‌ای از معلولیت، مؤسسات حامی معلولان در جهان شیعه و ایران، دوم معرفی اهداف و نوع نگاه اینجانب از ابتدا و تأسیس سماوات و تغییرات صورت گرفته و بالاخره ایجاد ساختار و اطلاع از وضعیت اعضای سماوات و چگونگی فعالیت آنها در قالب یک شبکه منسجم غیر ملموس و اصلاح حلقه‌های مفقوده از گزارش‌هایی که کتاب اول به آن استناد نموده بود.
لذا با طرح سؤالاتی از خیریه‌ها، آمار معلولین، میزان آموزش‌های ارائه شده، تعداد معلولین با ذکر نوع معلولیت‌ها، مشخص شدن سطح مقاطع تحصیلی، تعداد مدارک اخذ شده در حرفه‌آموزی و بالاخره تعداد اشتغال یافتگان و نیز نوع مالکیت و میزان دارایی‌ها، انواع هزینه‌ها و درآمدها و آشنا کردن بهره‌گران از این کتاب از شخصیت‌هایی که در قالب هیئت‌های امنا و مدیره مسئولیت امور این مؤسسات را به عهده دارند و جایگاه علمی، اجتماعی و … آنان و همچنین معرفی مربیان و کارکنان و داوطلبان با اعلام درجه تحصیلی و نیز معرفی معلولان و نرخ سنی و انواع معلولیت‌ها. تا از این داده‌ها اطلاعاتی به شرح ذیل به مردم و مؤسسات عضو سماوات داده شود.
۱٫ سؤالات به نحوی طراحی شده که مسئولین خیریه‌ها با مطالعه دقیق و عمیق آن متوجه شوند تا چه اندازه مستندسازی داشته‌اند، چه نقایص و اشکالات یا اشتباهاتی در مؤسسه خود با آن مواجه هستند و چگونه می‌توان به رفع معایب پرداخت یا به بهینه سازی آنچه عمل شده پرداخت و بر پایه اولویت‌بندی‌ها، بودجه و برنامه مؤسسه خود را تنظیم کرد و به طور شفاف پاسخگوی مردم و خیرین و توان‌یابان بود.
الف ـ مطالبات آنان از انجمن خیریه سماوات چیست؟
ب ـ نیازهایشان کدامین است؟
ج ـ پیشنهادات و توصیه‌هایشان جهت بهبود و اصلاح برنامه‌ریزی کلان سماوات چیست ؟ و…
د ـ دارای چه میزان دارایی‌های کمی و کیفی هستند.
با دسترسی به این آمار، مردم و مسئولان متوجه خواهند شد که این مؤسسات از چه پشتوانه علمی و ساختاری و با چه اهدافی به ارائه خدمات مشغول‌اند. از سوی دیگر سماوات با این مجموعه اطلاعاتی ارزشمند و عظیم با عزمی راسخ‌تر می‌تواند از دولت، مجلس، سازمان‌های بین‌المللی و… به عنوان مجموعه‌ای فاخر و مستند به اطلاعات آماری مشخص مطالبه‌گر، پیشنهاد دهنده و یاور باشد.
۲٫ در نشست اول تأکید بر آموزش بود در نشست دوم تأکید بر اشتغال بود که همچنان ادامه دارد. در نشست سوم راه‌کار فعالیت بر پایه علمی و با ارائه چشم‌انداز مشخص شد که از نگرش سنتی می‌توان به نگرشی جدید بر پایه علم و تکنولوژی تغییر پیدا کرد. در نشست چهارم تنها به تغییر بسنده نشد و تحول به همراه تغییر توصیه شد و بالاخره در نشست آتی در نظر است خیریه‌ها از سنتی به مدرن از مدرن به دانش‌بنیان و از دانش‌بنیان به خرد بنیان و خودباوری و با نگرشی بر پایه خرد جمعی دست یابند و مجموعه خیریه‌ها در قالب شبکه‌ای وسیع با همکاری با مردم و مسئولان کشور و جهان، چرخ چرخنده ده درصد از جامعه جهانی که از امکانات برابر با دیگر اعضای جامعه برخوردار نیستند (به حکایت آمار در سال ۲۰۲۵ کل معلولان و سالمندان جهان بیش از یک سوم جمعیت را تشکیل خواهند داد) را به شتابی مناسب با افزایش معلولان و سالمندان رساند.
چنین امری در سایه سار پشتیبانی یکایک عزیزان عضو سماوات، مؤسسات همراه و همکار و یاور سماوات چون دفتر فرهنگ معلولین، بنیاد خیریه راهبری آلاء و خیریه‌ها و مؤسساتی که به زودی جهت همیاری و همکاری به ما خواهند پیوست میسر می‌گردد.
(ساعد مطهری، مدیرعامل انجمن خیریه سماوات)
