سالشمار: زندگی، فعالیت ها، خدمات و درباره های جبار باغچه بان، محمد نوری، انتشارات توانمندان و دفتر فرهنگ معلولین، ۱۳۹۷، ۱۴۴ ص.
ISBN: 978-600-98606-5-4 ؛ Timeline: Life, Activities, Services and Ideas of Jabbar Baghcheban
موضوع(ها):
باغچه‌بان، جبار، ۱۳۴۵ – ۱۲۶۴
معلمان – ایران – سرگذشتنامه
معرفی مختصر کتاب
خلاقیت‌های باغچه بان در فرهنگ ایرانی تأثیرگذار بوده است. این اثر زندگینامه‌ی جبار باغچه بان را در قالب سالشمار بیان می‌کند. سالشمار حیات، آثار و مجموعه‌ی فعالیت‌های مرحوم باغچه بان بررسی می‌گردد. مؤلف هدف از تألیف کتاب را خلاء کتاب مرجع راهنما درباره‌ی ایشان معرفی می‌کند. ابتدا یادداشت کوتاهی از دختر ایشان، پروانه باغچه بان ذکرشده است. سپس شخصیت باغچه بان را در چهارچوب فرهنگی و تربیتی و فعالیت‌های وی در ایروان، مرند، تبریز، شیراز و تهران تبیین می‌سازد. در پایان نیز به موضوعات پیرامون وفات ایشان می‌پردازد.
انتشارات توانمندان
ناشر تخصصی معلولیت و معلولان
تلفن: ۰۲۵۳۲۹۱۳۴۵۲ (ساعت ۸ الی ۱۷) ؛ تلگرام: ۰۹۳۹۸۳۷۳۴۳۵
آدرس: قم، بلوار محمد امین، خیابان گلستان، کوچه۱۱، پلاک۴، دفتر فرهنگ معلولین
ایمیل: nori1363@gmail.com
آغاز
جبار باغچه‌بان با اینکه با خلاقیت‌ها و ابداعات خود، فرهنگ ایرانی را تکان داد و به جنبش و تکاپو انداخت، اما هنوز بسیاری از جنبه‌های پدیده باغچه‌بان ناشناخته مانده است. اما معرفی سوانح و حوادث زندگی‌اش به ترتیب سنوات مقدمه‌ای برای شناخت این پدیده است.
باغچه‌بان در ۱۲۶۴ در ایروان متولد شد، و در ۱۲۸۴ اختلافات مسلمانان و ارامنه تشدید شد و جنگهای سختی بین آنها در گرفت. برخی از مردم بیگناه یا خطا کار به زندان افتادند، از جمله باغچه‌بان به زندان رفت. زندانی شدنش موجب تحولات ژرفی در زندگی‌اش گردید زیرا با فردی ارمنی به نام وارطان در زندان آشنا شد که به دلیل دانش فراوان و دیدگاههای روشنفکریش در باغچه‌بان مؤثر واقع شد. این تأثیرات همانجا در زندان خودش را نشان داد و شروع به تولید و نشر مجلههای فکاهی ملانهیب و ملاباشی نمود.
انتشار این نشریات نخستین فعالیت فرهنگی باغچه‌بان است که به هنگام بیست سالگی و در ۱۲۸۴ ش انجام شد. مبدأ فعالیتها و خلاقیتهایش را همین زمان و همین کار گرفتهایم و به ترتیب سنوات به معرفی فعالیت و خلاقیتهایش میپردازم.
اطلاعات حاضر از نظر زمانی از ۱۲۶۴ یعنی تولد تاکنون را شامل میشود و شامل شش قسمت است: ایروان، مرند، تبریز، شیراز، تهران و پس از وفات.
مهم این است که باغچه‌بان به عنوان یک شخص منظور نشده بلکه یک شخصیت فرهنگساز در نظر گرفته شده است. این شخصیت در مراحلی از زندگی‌اش از عواملی مثل خانواده یا شیخ اکبر به عنوان مربیاش تأثیر پذیرفته و در مراحلی از عمرش مؤثر بوده و ابتکاراتی داشته یا آثار تألیف کرده است، همچنین این شخصیت با وفات جسم شخص باغچه‌بان از حرکت باز نایستاده و همچنان تداوم داشته است. کسانی به نقد افکار یا آثارش پرداخته، دیگران به معرفی ابعاد او اهتمام ورزیده و بالاخره آثارش مجدداً منتشر شده است. همه این موارد در قلمرو استقراء بوده و تلاش شده، همه عوامل مؤثر و دخیل در شکلگیری یکی از عظیمترین و ریشهایترین جریانات فرهنگی در ایران معاصر رصد شود، نیز همه تأثیرات و نقشهای او در حوزه آموزش و پرورش کودکان، آموزش و پرورش زنان، آموزش و پرورش ناشنوایان، روزنامهنگاری، هنر نمایشنامهنویسی و اجرای تئاتر فرهنگی و تألیف و نشر کتاب کشف و معرفی شود.
به نظر میرسد جامعه مدنی در دوره مدرن در ایران، تکیه بسیار به شخصیت باغچه‌بان دارد و او در ایجاد و بسط نهادهای فرهنگی مدنی سهم بسزا و بیبدیلی ایفاء کرده است.
متأسفانه باغچه‌بان و دیگر معماران فرهنگ معاصر ایران آنگونه که حقشان بوده مورد ملاحظه و تأمل قرار نگرفتهاند. به اذعان همگان باغچه‌بان بینانگذار حداقل شیوه جدید آموزش کودکان است اما در کتب درسی ابتدایی تا دانشگاه آیا او را شناساندهاند؟ دانشآموزان و دانشجویان، معلمان و استادان ما چقدر او را میشناسند؟ رسانهها و مطبوعات چند مقاله و چند برنامه درباره او داشتهاند؟
یکی از علل پرداختن به او این است که تاکنون سالشمار حیاتش و آثار و فعالیت‌های او منتشر نشده است. به همین دلیل مجموعه فعالیت‌های او یک‌جا، خلاصه، سلسلهوار، مرتبط و شبکهای در اختیار عموم قرار نگرفته است. به همین دلیل شناخت عموم از او مثل داستانی که مولانا در مثنوی سروده است لمس فیل در تاریکی توسط افراد است و هر کس گوشهای از شخصیت باغچه‌بان را شناخته و به همان صورتی که شناخته، شناسانده است. اما شیوه کرونولوژی و سالشمار مثل فیلم سینمایی، اطلاعات جامع و پیوسته از شخصیت عرضه می‌کند. برای مطالعه و تألیف این بخش بیش از شش ماه، هر روز به طور میانگین پنج ساعت وقت گذاشتم. تلاش کردم کار جامعی بشود؛ اما قطعاً ضعفها و مشکلاتی خواهد داشت و لازم است اصحاب خرد و پژوهش، با نقدهای خود بر کمال و صحت آن بیفزایند.
امید است این اثر مورد توجه نخبگان و نویسندگان قرار گیرد و با نقدهای عالمانه خود بر کیفیت آن افزوده شود. لازم است که عنایات جناب حجت الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی نماینده آیت الله العظمی حاج سید علی سیستانی تشکر کنیم، ایشان همواره از تحقیقات درباره موضوعات ویژه افراد دارای معلولیت حمایت نموده‌اند.
محمد نوری
مقدمه چاپ دوم
خلاء کتاب مرجع مثل کتابشناسی، فرهنگنامه و راهنما درباره مرحوم باغچه‌بان من را ترغیب کرد تا کتاب حاضر را تألیف و تقدیم کنم. چاپ نخست این اثر در سال ۱۳۹۵ عرضه شد و با تیراژ محدود در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت. اما به سرعت مقبول واقع شد و درخواست‌های مکرر از طرف شخصیت‌ها یا مراکز و سازمان‌ها داشتیم.
در زمستان ۱۳۹۶ جلسه‌ای با خانم پروانه باغچه‌بان داشتیم و از ایشان تقاضا و خواهش کردیم نگاهی به این کتاب هم داشته و اگر اغلاط و مشکلاتی دیدند تذکر دهند. در این جلسه خانم مریم فیروز فرزند خانم ثمینه باغچه‌بان یا نوه مرحوم جبار باغچه‌بان و مرجان کریمی دخترخاله پروانه و استاد رضا محمودی حضور داشتند و قرار شد آنان هم یاری کنند.
خوشبختانه این درخواست پذیرفته شد، البته استاد رضا محمودی هم کمک کردند و توضیح دادند که کتاب خوبی است و اگر تأیید خانواده مرحوم باغچه‌بان را داشته باشد در جامه هدف بیشتر مقبول خواهد شد.
پس از حدود دو ماه کتاب با اصلاحات برگشت و آن اصلاحات اعمال و کتابی در واقع با ویرایش جدید اکنون در اختیار همگان است.
خانم پروانه باغچه‌بان به رغم کهولت سن و گذشت ۹ دهه ار عمر پر برکت این کتاب را با دقت و وسواس تمام مطالعه و تمام نواقص و اشتباهات را تذکر فرمودند، همچنین لطف کردند و یادداشتی نوشتند که در اول کتاب می‌آوریم.
از این‌رو لازم است با تمام وجود و با کمال ارادت و خلوص از ایشان و از دخترشان مرجان خانم و از مریم خانم دختر خواهرشان و نیز از استاد رضا محمودی و همسرشان تشکر نمایم. با اصلاح این اثر در واقع سرچشمه‌ای را اصلاح کردند که در صدها کتاب و هزاران مقاله و اثر تألیفی، پس از این تأثیر خواهد داشت.
محمد نوری، اسفند ماه ۱۳۹۶
یادداشت خانم پروانه باغچه‌بان
جناب آقای محمد نوری
با سلام و آرزوی سالی خوش با سلامتی و موفقیت برای شما و خانواده، کتاب‌های «سالشمار باغچه‌بان» و همچنین «ثمینه باغچه‌بان» را خواندم. هدف شما در تهیه این کتاب‌ها و سایر فعالیت‌های فرهنگی‌تان که در پیشبرد دانش جامعه ایرانی کوشیده‌اید، بسیار ارزنده است و از پروردگار برای شما آرزوی توفیق و توان می‌نمایم.
تا آنجا که محفوظات و وقت تنگ من اجازه می‌داد و با نظر ثمینه خانم، اصلاحاتی در این کتاب، از نظر تاریخ وقایع و بعضی مطالب دیگر انجام دادم. امیدوارم مورد استفاده قرار گیرد.
با تشکر از زحمات شما
پروانه باغچه‌بان
۱۴ فروردین ماه ۱۳۹۷
