مستندات حقوق فردی و اجتماعی معلولان: آراء تفسیری شیعه درباره سوره اعمی (نابینا)، عبدالله هادی‌گشایش، انتشارات توانمندان و دفتر فرهنگ معلولین، ۱۳۹۷، ۳۱۲ ص.
ISBN: 978-622-99311-4-1 ؛ “Documentation of Individual and Social Rights of the Disabled: Shiite Interpretative Views on Surah A’ma “blind
موضوع(ها):
تفاسیر (سوره عبس)
تفاسیر شیعه
معلولان (فقه)
معرفی مختصر کتاب
کتاب پیش رو پژوهشی با رویکرد دینی و قرآنی درباره یکی از اقسام معلولیت به نام نابینایی است که بنا دارد ابعاد فقهی و حقوقی و فرهنگی و اجتماعی معلولان را در قرآن کریم بیابد و تبیین کند و در این راه از نظریات مفسران نیز بهره برده است. نگارنده منابع و مستندات حقوق معلولان را در ایران و اسلام بیان می‌کند و تالش می‌کند با تکیه بر سوره عبس قرآن کریم، متون تفسیری درباره این سوره را گردآوری و نکات حقوقی آن را برجسته سازد.
انتشارات توانمندان
ناشر تخصصی معلولیت و معلولان
تلفن: ۰۲۵۳۲۹۱۳۴۵۲ (ساعت ۸ الی ۱۷) ؛ تلگرام: ۰۹۳۹۸۳۷۳۴۳۵
آدرس: قم، بلوار محمد امین، خیابان گلستان، کوچه۱۱، پلاک۴، دفتر فرهنگ معلولین
ایمیل: nori1363@gmail.com
پیشگفتار
قرآن کریم، کتابی جامع و راهگشا برای همگان است، افراد دارای معلولیت هم می‌توانند از این کتاب مقدس بهره‌مند شوند. سابقه تاریخی نشان می‌دهد که تعامل دو سویه بین قرآن کریم و معلولین در سال‌های نخست بعثت به وجود آمد. قرآن بر خلاف رویه جاری و موجود زمانه، از حقوق و شأن اجتماعی و انسانی آنان دفاع می‌کرد. نمونه عالی آن سوره عَبَسَ است که در مکه نازل شد؛ از طرف دیگر معلولین با تمام وجود به ترویج اسلامی می‌پرداختند. متأسفانه مورخین و مفسرین مستقلاً به موضوع معلولیت دوره صدر اسلام نپرداخته‌اند.
ابعاد فقهی و حقوقی، فرهنگی و اجتماعی معلولان در قرآن کریم به صورت‌های مختلف بررسی و تجزیه و تحلیل شده است و لازم است ابتدا دیدگاه‌های مفسران ذیل موضوع کلان فوق استخراج و منظم شده منتشر گردد.
اینجانب به اقتضای رشته‌ام که حقوق است، درصدد هستم آراء قرآنی و تفسیری در زمینه معلولیت‌ها و معلولین را جمع‌آوری و در چند جلد منتشر کنم.
کتاب حاضر، دفتر نخست این پروژه است و درصدد است متون تفسیری درباره سوره عَبَسَ (یا سوره اعمی) را کاوش و با گزینش بهترین آنها یک جلد شامل حدود چهل متن از دیدگاه‌های مفسران شیعه به زبان فارسی عرضه کند. اما صرفاً متن نیست بلکه به بررسی مقایسه‌ای متون و استخراج و برجسته‌سازی نکات حقوقی مهم هم پرداخته‌ام.
لازم به ذکر است که یکی از مستندات و مصادر فقیهان به هنگام استنباط احکام و اجتهاد وظایف مکلفین قرآن کریم است. همچنین امروزه حقوقدانان بر اساس آراء مفسرین و دیدگاه‌های تحلیل‌گران قوانین را به دست می‌آورند و تدوین می‌کنند. در مورد معلولین همین رویه وجود داشته است. از این‌رو برای سهولت در پژوهش‌های فقهی و حقوقی، به گردآوری، تجمیع و تنظیم مستندات قرآنی نمودم.
فرهنگ اسلامی شامل متون مهم و مؤثر درباره حقوق، اخلاقیات، معیشت، زندگی و دیگر ابعاد حیات معلولان است. دفتر فرهنگ معلولین درصدد است تا این پاره‌های فرهنگی را از قرآن کریم، روایات، تفاسیر، کتب فقهی، کلامی و تاریخی شناسایی و جمع‌آوری و سپس به روزرسانی و آنگاه منتشر سازد. این دفتر شامل آراء مفسران شیعه است که به تبین و شرح سوره عَبَسَ پرداخته‌اند.
این متون به ترتیب تاریخی مرتب و معرفی خواهند شد. اولین متن از تفسیر علی بن ابراهیم قمی مربوط به سده سوم قمری اخذ شده است. البته این دفتر شامل دو ورژن عربی و فارسی است و هم اکنون ورژن فارسی و ترجمه فارسی متون انتخاب شده‌اند.
هدف این است اطلاعات و متون لازم برای کسانی که درصدد پژوهش و نگارش مقاله یا کتاب یا پایان‌نامه هستند، مهیا و در اختیارشان قرار گیرد. ویژگی‌های متون منتخب عبارت است از: شامل مطالب تکراری نباشند، شامل مطالب مهم و قابل توجه و سودمند باشند.
مشخصات مأخذشناسی هر متن در پاورقی صفحه اول همان متن آمده است. همچنین نکات مهم هر متن ذیل مبحث «ملاحظه» درج و بررسی شده است.
برای اینکه مدیران دولتی، مسئولین مراکز مردمی و پژوهشگران عینی‌تر و ملموس‌تر این پروژه را مفهوم نمایند؛ این پرسش را مطرح می‌کنم: چرا و به چه دلیل تاکنون قانون معلولین در ایران جامع تصویب نشده و کاملاً اجرا نشده؟
از بین چند پاسخ، یک پاسخ هم این است که چون در زمینه حقوق معلولین، فقهاء مسلمان به ویژه شیعه در ایران کار اجتهادی نکرده‌اند و کتابی یا درسی به نام فقه معلولین نداشته‌ایم، از این‌رو مستندات و محرک‌های فکری لازم وجود نداشته است.
اما با انتشار کتاب حاضر بخشی از این مستندات دسترس‌پذیر می‌شود. بالاخره جامعه مطلوب و ایده‌آل بر اساس قانون مطلوب استوار می‌گردد و بدون قانون نمی‌توان جامعه ایده‌آل ساخت.
لازم است از مدیریت دفتر فرهنگ معلولین تشکر کنم که در تدوین و آماده‌سازی این اثر مساعدت کردند. همچنین از حمایت‌ها و پشتیبانی‌های جناب حجت الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی نماینده آیت الله العظمی سید علی سیستانی مدظله تشکر می‌نمایم. ایشان با راهنمایی‌ها و توصیه‌های سازنده خود راه درست را به مدیریت این پروژه معرفی فرمودند.
عبداله هادی گشایش
مدرّس دانشگاه
اردیبهشت ۱۳۹۷
مقدمه
متأسفانه آمار محصولات فرهنگی در زمینه موضوعات معلولان و معلولیت‌ها در ایران و سپس جهان اسلام پایین است؛ به ویژه در ایران به زحمت تعداد عناوین کتاب‌های جدیدالانتشار و چاپ اول در هر سال به چهل عنوان می‌رسد.
همچنین تولید نشریه و تیراژ نشریات، تولید و ساخت فیلم، تولید کتاب گویا، کتاب بریل، کتاب الکترونیک و کتاب با زبان اشاره بسیار نامطلوب است. البته در برخی زمینه‌ها مثل کتاب گویا و کتاب بریل وضع بهتر است و در زمینه‌هایی مثل تدوین و عرضه کتاب مرجع وضع بدتر است؛ ولی آمار سرجمع محصولات مطلوب نیست. از همه اینها گذشته، نرخ مطالعه و درخواست محصول فرهنگی هم پایین است. اما چرا؟ و علل و عوامل این وضعیت چیست؟
حتماً کارشناسان عوامل و علل متعدد و متنوع برای اندک بودن محصولات فرهنگی معلولان خواهند گفت، اما عدم تولید آثار سودمند و مؤثر و جذاب را هم باید به عنوان یک عامل در ایجاد این وضعیت مهم دانست. ولی خود این مسئله معلول و نتیجه چند علت دیگر است. از جمله اینکه پژوهش در عرصه ریشه‌ها و بنیان‌های ملی، دینی و مدرن معلولیت و معلولان ضعیف بوده است. منابع فکری در زمینه معلولین، متون و منابع ایرانی مثل شاهنامه، گلستان و بوستان و مثنوی معنوی و دیگر منابع اینگونه‌ای است. اما منابع دینی ما در رأس آن قرآن و روایات سپس کتب تاریخی مثل تاریخ طبرسی و تاریخ ابن هشام، کتب فقهی، کتب کلامی و سیاست‌نامه‌های شرعی است. غیر از این دسته منابع، دسته سومی هم هست که گویای تجارب جهان جدید و اندیشه‌های مدرن است، مثل منابع درباره سلامت و پزشکی جدید، کتب درباره جامعه‌شناسی، توان‌بخشی و رشته‌های جدید توان‌بخشی و پزشکی. اما کدام یک از مراکز فرهنگی یا امور فرهنگی سازمان بهزیستی در این سه عرصه ورود کرده و به کاوش، بازشناسی، بازخوانی و باز تولید افکار مندرج در این منابع پرداخته‌اند؟
تاکنون چند کتاب، مقاله، پایان‌نامه درباره دیدگاه‌های متفکران بزرگ ایرانی مثل مولانا جلال‌الدین یا سعدی درباره معلولیت منتشر شده است؟
چند پژوهش درباره معلولیت از نظر قرآن کریم یا نابینایی در روایات کار شده است؟ پاسخ این پرسش‌ها اگر منفی نباشد اما تعداد کارها آنقدر کم است که ذکر آمار آنها، ناپسند است.
طبیعی است وقتی مراجعه و کاوش در منابع نباشد، تولید و اندیشه‌ورزی هم نیست؛ وقتی تفکر نباشد و محصولی به عمل نیاید؛ آثار در خور شأن و متناسب با نیازها و جذابیت هم نیست.
اما در عرصه فرهنگ و جامعه معلولین راه درست این است که نهادهای فرهنگی مراجعات و مطالعات و پژوهش‌ها در عرصه منابع سه‌گانه دینی، ملی و مدرن را جدی گرفته و تولید سالانه خود را افزایش دهند و در کنار آن پژوهش‌های نظری را همگام با پژوهش‌های اطلاع‌رسانی و آن دو را همگام با توسعه آموزش بسط دهند.
اما کتاب حاضر که به اهتمام دکتر عبداله هادی گشایش نهایی شده است به منابع و مستندات حقوق معلولان در ایران و اسلام می‌پردازد و درصدد است متون تفسیری درباره سوره عبس را گردآوری و همراه برجسته‌سازی نکات حقوقی عرضه کند.
همین‌جا برخود فرض می‌دانیم از حمایت‌ها و پشتیبانی‌های جناب حجت الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی و دفتر آیت الله العظمی سید علی سیستانی مدظله در شهر قم تشکر نماییم.
انتشارات توانمندان
